Aντίο στην εποχή του ελεύθερου εμπορίου

Από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη γέννηση της σύγχρονης παγκόσμιας οικονομίας, οι ηγέτες του επιχειρηματικού κόσμου έμαθαν να αποδέχονται έναν άτεγκτο νόμο: Το διεθνές εμπόριο αναπτύσσεται πάντοτε με ταχύτερο ρυθμό από την οικονομία. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 έως το 2013 η υπόθεση αυτή αποδείχθηκε αληθής.

Το εμπόριο εμφάνιζε περίπου διπλάσιο ρυθμό ανάπτυξης ετησίως σε σχέση με την παγκόσμια οικονομία, καθώς γεννήθηκαν νέες αγορές, οι κυβερνήσεις υπέγραψαν συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, αναδύθηκαν νέες βιομηχανίες και καταναλωτές και η τεχνολογική πρόοδος κατέστησε ευκολότερο και ταχύτερο το διεθνές εμπόριο.
Τώρα αυτός ο σιδερένιος νόμος έχει αρχίσει να αποδυναμώνεται. Τα τελευταία δύο χρόνια το διεθνές εμπόριο «έτρεχε» τόσο αργά, που έμενε πίσω σε σχέση με την ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας, παρότι και η ίδια τρέκλιζε. Σημαντικές εμπορικές συμφωνίες, όπως η προτεινόμενη Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων μεταξύ της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής, κινδυνεύουν να καταρρεύσουν.
Σε μια πρώτη συνάντηση στις αρχές Δεκεμβρίου στο Μπαλί, οι εκπρόσωποι των 159 μελών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου συμφώνησαν να προωθήσουν βασικά μέτρα διευκόλυνσης του εμπορίου, αλλά απέτυχαν να φτάσουν σε οποιαδήποτε συμφωνία για τις προτάσεις που θα μπουν στο τραπέζι στον επόμενο γύρο διαπραγματεύσεων. Αντ΄ αυτού ανέβαλαν απλώς τη δράση για ουσιαστικές θέσεις.
Παρά τις ανησυχητικές τάσεις, πολλοί οικονομολόγοι και ειδικοί επί θεμάτων εμπορίου δεν φαίνεται να θορυβούνται ιδιαίτερα. Στην τελευταία της έκθεση, η HSBC προέβλεψε ότι το παγκόσμιο εμπόριο θα συνεχίσει να αυξάνεται κατά περίπου 8% ετησίως για τις επόμενες δύο δεκαετίες, προσπερνώντας την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη.
Η αισιοδοξία αυτή είναι άστοχη. Οι προσδοκίες ότι οι αναδυόμενες αγορές θα μπορούσαν να ανθούν για δεκαετίες δεν έχουν επαληθευτεί. Η πρόοδος στην τεχνολογία τα τελευταία πέντε χρόνια έχει διευκολύνει την άνοδο του κρατικού καπιταλισμού και κατέστησε ευκολότερο για τις εταιρείες να παραμένουν εντός των συνόρων τους. Και σε αντίθεση με οποιαδήποτε στιγμή τις τελευταίες έξι δεκαετίες, η πολιτική ηγεσία σχεδόν κάθε μεγάλης οικονομίας είναι αδύναμη, γεγονός που προσφέρει έδαφος για τον προστατευτισμό να ανθήσει. Η εποχή του ελεύθερου εμπορίου με τον τρόπο που το γνωρίζει ο κόσμος πλησιάζει επικίνδυνα στο τέλος της.
Η πεποίθηση ότι οι εμπορικές ροές θα αυξηθούν αναπόφευκτα βασίστηκε σε δύο παραδοχές: οι αναδυόμενες αγορές είχαν ακόμη τεράστια περιθώρια επέκτασης και οι νέες τεχνολογίες θα έκαναν τις επιχειρήσεις πιο διασυνδεδεμένες. Αυτές οι προσδοκίες τροφοδοτούν τις αισιόδοξες εκτιμήσεις, όπως αυτήν της HSBC. Αλλά φαίνεται να είναι λάθος. Οι τεχνολογικές εξελίξεις τού σήμερα δεν οδηγούν κατ΄ ανάγκη στην οικονομική ολοκλήρωση.
Η τελευταία ανακάλυψη στον τομέα της μεταποίησης, η τρισδιάστατη εκτύπωση, διευκολύνει τις επιχειρήσεις να διατηρήσουν τον σχεδιασμό τους και την αρχική παραγωγή στις δικές τους εγκαταστάσεις και να αποφύγουν τους προμηθευτές - κάτι που περιορίζει το εμπόριο, διότι αφαιρεί τα κίνητρα για outsourcing επόμενων σταδίων της μεταποίησης στο εξωτερικό.
Η επερχόμενη επανάσταση σε πολλές βιομηχανίες που βασίζονται στην επιστήμη -όπως η συνθετική βιολογία, στην οποία μορφές ζωής θα δημιουργούνται από κλώνους του DNA- θα δημιουργήσει παρόμοια πίεση για τις επιχειρήσεις να κρατήσουν τη δραστηριότητά τους εντός συνόρων.
Ήδη πολλές εταιρείες επιστρέφουν στο σπίτι: Οι διασυνοριακές εισροές επενδύσεων μειώθηκαν κατά 18% το 2012 και, κατά πάσα πιθανότητα, θα συρρικνωθούν περαιτέρω το 2013.
Γυάλινα πόδια
Οι μεγάλες αναδυόμενες αγορές δεν αποδεικνύονται τελικά τόσο ανθεκτικές όσο αναμενόταν, παρά την τεράστια καταναλωτική βάση τους. Ο ρυθμός ανάπτυξης στην Κίνα έχει υποστεί μόνο μια ήπια επιβράδυνση, ωστόσο κάθε άλλη μεγάλη αναδυόμενη οικονομία, από την Ινδία έως και τη Βραζιλία, έχει δει τον ρυθμό ανάπτυξής της να επιβραδύνεται απότομα τα τελευταία δύο χρόνια.
Πολλές από αυτές, όπως η Ινδία, έχουν στηρίξει τις ελπίδες τους για την ανάπτυξη στις υπηρεσίες και όχι στον προσανατολισμένο στις εξαγωγές κλάδο μεταποίησης, που τόνωσε την ιαπωνική αλλά και τις ασιατικές οικονομίες-τίγρεις - και πριν από αυτές τη Μ. Βρετανία, τις ΗΠΑ και άλλες χώρες.
Όπως σημειώνουν οι οικονομολόγοι Amartya Sen και Jean Dreze, οι υπηρεσίες όχι μόνο απασχολούν λιγότερους ανθρώπους από ό,τι οι κατασκευές, αλλά, επίσης, αντιμετωπίζουν πολύ περισσότερους εμπορικούς φραγμούς από τα ανεπτυγμένα κράτη από τις βιομηχανικές εξαγωγές.
Προβλήματα στο «σπίτι»
Οι προκλήσεις αυτές θα μπορούσαν να ξεπεραστούν, εάν υπήρχε μια ισχυρότερη διεθνής συναίνεση υπέρ του ελεύθερου εμπορίου. Κατά τα τελευταία 60 χρόνια, τουλάχιστον μία σημαντική οικονομία ήταν σε θέση να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην προώθηση της ατζέντας του παγκόσμιου εμπορίου.
Σήμερα, ωστόσο, κάθε μεγάλη εμπορική οικονομία είναι απορροφημένη από εσωτερικά προβλήματα. Αποδυναμωμένος από την ταραχώδη υλοποίηση της μεταρρύθμισης του τομέα υγείας, ο πρόεδρος Ομπάμα αντιμετωπίζει ένα εχθρικό Κογκρέσο, που έχει μικρή διάθεση να στηρίξει είτε την προτεινόμενη από την κυβέρνηση συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την Ασία, γνωστή ως Σύμφωνο Συνεργασίας Ειρηνικού, είτε ενδεχόμενη εμπορική συμφωνία Ευρώπης-ΗΠΑ.Οι ηγέτες της Κίνας εξακολουθούν να προσπαθούν να εδραιώσουν την εξουσία τους και να αντιμετωπίσουν εγχώριες προκλήσεις, όπως την αγροτική μεταρρύθμιση. Η Μ. Βρετανία έχει καταπιαστεί με τη λιτότητα, η Ιαπωνία ξεκινά να εφαρμόζει επίμαχες οικονομικές μεταρρυθμίσεις και η Γερμανία περιορίζεται από την ιστορία της και τη συναινετική πολιτική του Βερολίνου.
Τα δημοσιεύματα που θέλουν τις ΗΠΑ να κατασκοπεύουν κορυφαίους Ευρωπαίους ηγέτες ώθησαν πολιτικούς από όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση -που ήταν ήδη επιφυλακτικοί για μια υπερατλαντική ζώνη εμπορίου, λόγω των ανησυχιών ότι πολλές ευρωπαϊκές βιομηχανίες θα πλήττονταν σφοδρά- να ζητήσουν διακοπή των εμπορικών διαπραγματεύσεων με τις ΗΠΑ. Από τις αρχές Δεκεμβρίου οι διαπραγματεύσεις έχουν ανανεωθεί, αλλά οι προοπτικές για μια συμφωνία παραμένουν εξαιρετικά αβέβαιες.

Απόδοση Αναστασία Κυριανίδη - Νικολαΐδη

ΠΗΓΗ: http://www.capital.gr/weekend_articles.asp?id=1933289