Κάθε σκέψη, φιλοσοφική ή θρησκευτική, ενδιαφέρεται για τη διαιώνισή της.
Βίκτωρ Ουγκώ
Κάθε Πίστη είναι Μολυσματική.
Bernard Russell
Μια ιδέα είναι κάτι που έχεις.
Μια ιδεολογία είναι κάτι που σε κατέχει.
Morris Berman
Το 1976 κυκλοφόρησε το «Το Εγωιστικό Γονίδιο», το διάσημο πια μπεστ σέλερ του Βρετανού εξελικτιστή βιολόγου Richard Dawkins. Σε αυτό εκφράζεται η άποψη ότι η βιολογική εξέλιξη εξαρτάται ουσιαστικά από τα γονίδια και ότι η φυσική επιλογή γίνεται στο δικό τους βασικά επίπεδο και για το δικό τους συμφέρον. Τα γονίδια ονομάζονται εδώ «εγωιστικά», όχι διότι διαθέτουν κάποια ιδιαίτερη θέληση ή προσωπικό κίνητρο, αλλά διότι μπορούν να περιγραφούν καλύτερα σα να διαθέτουν! Μεταβιβάζονται έτσι ώστε να εξυπηρετούν πάντα το δικό τους «ατομικό συμφέρον» της επιβίωσης και αντιγραφής, ανεξάρτητα από το συμφέρον του ίδιου του οργανισμού. Η ανθρώπινη συμπεριφορά προσαρμόζεται στη στρατηγική της γονιδιακής αναπαραγωγής και η εξέλιξη των εμβίων όντων μπορεί να θεωρηθεί έτσι σαν η επιβίωση και ο πολλαπλασιασμός των γονιδίων τους.
Ο Dawkins περιέγραψε τη Δαρβινική εξέλιξη με βάση τρεις γενικές διαδικασίες: της αντιγραφής, της μετάλλαξης (όταν οι πληροφορίες αντιγράφονται μερικές φορές με μικρές παραλλαγές) και της επιλογής μερικών ιδιαίτερων παραλλαγών που αποδεικνύονται εξελικτικά ικανότερες από άλλες. Με ταυτόν τον τρόπο, μετά από πολλές επαναλήψεις του ίδιου αυτού εξελικτικού κύκλου, οι επιζόντες απόγονοι αποκτούν βαθμιαία νέες ιδιότητες που τους βοηθούν να προσαρμοστούν καλύτερα στο περιβάλλον τους. Αν και αυτός ο κύκλος είναι εντελώς τυχαίος, δημιουργεί εντούτοις τάξη και σχέδιο μέσα στο χάος!
Ο Dawkins ονόμασε τα αναπαραγόμενα γονίδια αντιγραφείς, αλλά επεσήμανε ότι η εξέλιξη μπορεί να βασιστεί σε οποιοδήποτε αντιγραφέα ακολουθεί τις τρεις αυτές βασικές εξελικτικές αρχές. Προς το τέλος του βιβλίου του υπέβαλε το ερώτημα εάν υπάρχουν και άλλοι αντιγραφείς στη φύση που να εκπληρώνουν τα βασικά αυτά χαρακτηριστικά. Η απάντησή του ήταν θετική και εισήγαγε έτσι για πρώτη φορά την έννοια του μιμιδίου (meme) σα μια μονάδα πολιτιστικής μετάδοσης και αντιγραφής ή απλά σα μια μονάδα μίμησης: "Όπως ακριβώς τα γονίδια διαδίδονται στη δεξαμενή των γονιδίων, μεταπηδώντας από σώμα σε σώμα μέσω του σπέρματος ή των ωαρίων, έτσι και τα μιμίδια διαδίδονται στην δεξαμενή των μιμιδίων μεταπηδώντας από εγκέφαλο σε εγκέφαλο…."
Βασικά είχε στο μυαλό την ελληνική λέξη μίμηση και ξεκινώντας από μια αγγλοποιημένη απόδοσή της που του ταίριαζε καλύτερα, το mimeme, θέλησε να την κάνει να ακούγεται σαν το gene = γονίδιο και την συνέπτυξε έτσι σε meme, την οποία εμείς μεταφράζουμε πάλι στα ελληνικά σα μιμίδιο.
Όπως τα γονίδια, η βασική μονάδα αντιγραφής των γενετικών πληροφοριών, αντιγράφονται από τους γονείς στους απογόνους, έτσι και τα μιμίδια, η βασική μονάδα των πολιτιστικών πληροφοριών, αντιγράφονται από άτομο σε άτομο, ή καλύτερα από εγκέφαλο σε εγκέφαλο, αναπαραγόμενα με τη μίμηση. Και σε αυτά συμβαίνουν μεταλλάξεις - ευκολότερα μάλιστα από τα γονίδια - όπως π.χ. όταν ξεχνάμε τη στροφή ενός τραγουδιού ή όταν εξωραϊζουμε, για λόγους εντυπωσιασμού, μια αντιγραφόμενη πληροφορία ή ιστορίας. Ανάλογα, συμβαίνει μια «φυσική επιλογή» των εξελικτικά ικανότερων από αυτές τις μεταλλάξεις, με σκοπό τη διαιώνιση των αντιγραφόμενων πληροφοριών ή «ιδεών». Όπως η βιολογική εξέλιξη κατανοείται καλύτερα από την άποψη του ανταγωνισμού των εγωιστικών γονιδίων (και όχι των ειδών), έτσι και η πολιτιστική εξέλιξη της ανθρωπότητας κατανοείται καλύτερα από την άποψη του ανταγωνισμού των, επίσης εγωιστικών, μιμιδίων.
Το λεξικό της Οξφόρδης ορίζει το μιμίδιο σαν "ένα αυτο-αντιγραφόμενο πολιτιστικό στοιχείο που διαβιβάζεται με μη γενετικό τρόπο, και βασικά με τη μίμιση". Το 1981 οι συγγραφείς C. G. Lumsden και Ε. Ο. Wilson πρότειναν στο βιβλίο τους «Γονίδια, Νους και Πολιτισμός» σα μια ισοδύναμη λέξη, τη λέξη culturgen, από τη σύνθεση των αγγλικών λέξεων culture = πολιτισμός και gene = γονίδιο - με άλλα λόγια ένα πολιτιστικό γονίδιο, μια μονάδα πολιτιστικής πληροφορίας που διαδίδεται από νου σε νου και αναπαράγεται μέσω της (ασυνείδητης κατά το πλείστον) μίμησης. Ένας άλλος παρεμφερής ορισμός που έχει δοθεί για το μιμίδιο είναι «μια πληροφοριακή δομή που συγκρατείται στη μνήμη ενός ατόμου και μπορεί να αντιγραφεί στη μνήμη ενός άλλου ατόμου».
Ο Dawkins όρισε επίσης τα εξής τρία βασικά χαρακτηριστικά ενός επιτυχούς αντιγραφέα: την πιστότητα αντιγραφής (με σποραδικά εντούτοις λάθη ή μεταλλάξεις που βοηθούν στην εξέλιξη και επιλογή), τη γονιμότητα (όσο ταχύτερη είναι η αντιγραφή, τόσο περισσότερο θα εξαπλωθεί το μιμίδιο) και τη μακροβιότητα (όσο περισσότερο ζει το αντιγραφόμενο «σχέδιο», τόσο περισσότερα αντίγραφα θα μπορούν να παραχθούν απ’ αυτό). Αν και αργότερα εξομολογήθηκε ότι εισήγαγε την έννοια του μιμιδίου με βασικό σκοπό να αποτρέψει τους αναγνώστες του από το να θεωρήσουν ότι τα γονίδια αποτελούν τα πάντα για την εξέλιξη, η μεγάλη σύγχρονη μιμιδίστρια επιστήμονας Susan Blackmore πιστεύει ότι η ιδέα του αυτή υπήρξε ένας πραγματικός δυναμίτης. Πράγματι, προκάλεσε τη γένεση μιας νέας θεωρητικής κι εμπειρικής επιστήμης, της Μιμιδικής (Memetics), που μελετά την αναπαραγωγή, εξάπλωση και εξέλιξη των μιμιδίων και φιλοδοξεί να εξηγήσει καλύτερα από όλες τις υπάρχουσες μέχρι τώρα θεωρίες την ιστορία της πολιτιστικής μας εξέλιξης.
Τη δεκαετία του 1980 τη σκυτάλη εξέλιξης αυτής της νέας επιστήμης της Μιμιδικής πήραν πολλοί άλλοι επιστήμονες, μεταξύ των οποίων ο γνωστός Αμερικανός φιλόσοφος της τεχνητής νοημοσύνης και γνωστικός επιστήμονας Daniel Denett, ο οποίος την προώθησε στο διάσημο βιβλίο του για τη φιλοσοφία του Νου «Η Εξήγηση της Συνείδησης» (1991) και αργότερα στην «Επικίνδυνη Ιδέα του Δαρβίνου» (1995). Ονομαστή υπήρξε και η συμβολή της Βρετανίδας εξελικτίστριας ψυχολόγου Susan Blackmore, γνωστής ιδιαίτερα για το βιβλίο της Η Μιμιδιομηχανή (The Meme Machine, 1999).
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΙΜΙΔΙΩΝ
Γενικά μιμίδιο είναι οτιδήποτε μπορεί να μεταβιβάσει ο άνθρωπος μέσω της μίμησης, του γραπτού και προφορικού λόγου και των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας. Τυπικά παραδείγματα μιμιδίων είναι η γλώσσα, τα διαφημιστικά σλόγκαν, τα συνθήματα, τα κλισέ, η μόδα, η μουσική, ο χορός, τα αστεία, τα ανέκδοτα, οι παροιμίες, οι μύθοι, οι παραδόσεις, οι ιστορίες, οι παροιμίες, οι αφορισμοί, τα παιδικά ποιηματάκια, στιχάκια, παιχνίδια και δραστηριότητες, τα επικά ποιήματα, τα βιβλία, οι ταινίες, τα βίντεο, τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα, η επιστήμη, οι εφευρέσεις, τα πολιτικά και θρησκευτικά δόγματα, οι ιδεολογίες, οι προσευχές, οι λαϊκές δεισιδαιμονίες, προλήψεις και προκαταλήψεις, όσο και οι ιδέες περί «Δικαιοσύνης», «Ελευθερίας», «Δημοκρατίας», «Ιδιοκτησίας», «Εθνικής Συνείδησης» και «Ανεξαρτησίας».
Είναι δηλαδή όλες αυτές οι πληροφορίες που αντιγράφονται με επιτυχία από άτομο σε άτομο και χωρίς τις οποίες, όπως σημειώνει η Susan Blackmore, δεν θα είμασταν πλήρως ανθρώπινοι. Ο πολιτισμός μας έχει σχεδιαστεί από τον ανταγωνισμό των μιμιδίων, όπως ακριβώς ο βιολογικός κόσμος έχει σχεδιαστεί από τον ανταγωνισμό των γονιδίων.
ΜΙΜΙΔΙΑ ΚΑΙ ΜΟΛΥΝΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ
Είδαμε πως το μιμίδιο είναι μια μονάδα πληροφορίας που διαδίδεται από το ένα άτομο στο άλλο μέσω της μίμησης. Η «αντιγραφή» του πληροφοριακού αυτού μιμιδίου στη μνήμη του νέου ατόμου καθιστά, με βιολογικούς όρους, αυτό το άτομο έναν ξενιστή (φορέα) αυτού το μιμιδίου. Τις περισσότερες μάλιστα φορές μπορούμε να πούμε ότι ο νους αυτού του ανθρώπους έχει «μολυνθεί» από το συγκεκριμένο μιμίδιο, κατ’ αντιστοιχία με τη μόλυνση που προκαλούν οι βιολογικοί ιοί ή οι ιοί των υπολογιστών.
Το μιμίδιο δηλαδή μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας πληροφοριακός ιός που εγκαθίσταται στο μυαλό των ανθρώπων, μολύνοντάς το, ζώντας παρασιτικά εκεί, αντιγραφόμενο από εγκέφαλο σε εγκέφαλο μέσω της μίμησης, και επηρεάζοντας και τροποποιώντας τη συμπεριφορά τους.
Τα μιμίδια μπορούν να θεωρηθούν ακόμα σαν οι δομικοί λίθοι του μυαλού μας και του πολιτισμού μας, σε αναλογία, πάλι με τα γονίδια, που αποτελούν τους δομικούς λίθους της βιολογικής μας ζωής. Φτάνουν μάλιστα μέχρι το σημείο να συνιστούν κατά ένα μεγάλο μέρος τον περίφημο «εαυτό» μας, τον οποίο η Susan Blackmore θεωρεί σα ένα σύμπλοκο μιμίδιο ή ομάδα μιμιδίων ή απλά σα μια συλλογή «μιμιδιακών ιστοριών», τις οποίες ονομάζει selfplex.
Παρότι πάντως τα μιμίδια θεωρούνται σα διακριτές μονάδες, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι κβαντισμένα, ότι δηλαδή υπάρχουν ιδέες, σε πληροφοριακό επίπεδο, που δεν μπορούν να αναχθούν σε άλλες απλούστερες. Η θεωρία των μιμιδίων απλά μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα ορισμένα πράγματα χρησιμοποιώντας αυτές τις «μονάδες» σαν «κομμάτια σκέψης» που αντιγράφονται από άτομο σε άτομο, ανεξάρτητα από το εάν μια τέτοια σκέψη περιέχει άλλες μέσα της, ή αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου μιμιδίου. Από την άλλη μεριά, η ίδια η ιδέα των μιμιδίων έχει εξελιχθεί σε ένα επιτυχές μιμίδιο ή μεταμιμίδιο, με μια πρωτοφανή για μια επιστημονική θεωρία διείσδυση στις λαϊκές μάζες.
Θρησκευόμενα και αντιθρησκευόμενα άτομα, δογματιστές και αντιδογματιστές, ρατσιστές και αντιρατσιστές, «φιλελεύθεροι» και «κομμουνιστές», «συντηρητικοί» και «προοδευτικοί», «νομοταγείς» και «παράνομοι», «κλέφτες» και «αστυνόμοι» όλοι παράγουν μιμίδια. Όλη η πολιτιστική γνώση και μάθηση, η λογική και η ανθρώπινη συμπεριφορά αποτελούν σύνθετα ή πολλαπλά μιμίδια, συγκροτήματα μιμιδίων ή συμμιμίδια (memeplexes), όπως επιστημονικά ονομάζονται, που διαδίδονται σαν συνεργατικές, συμβιωτικές ομάδες. Ακόμα και «προσωπικές» εμπειρίες και συμπεριφορές μας που μπορεί να φανούν «υπεράνω» μιμιδίων, μπορεί να έχουν υποσυνείδητες ρίζες σε διάφορα μιμίδια που απορροφήθηκαν στη διάρκεια της ζωής μας. Και αυτό ισχύει κατά την άποψή μας όχι μόνον στον άνθρωπο, όπως υποστηρίζουν πολλοί αξιόλογοι μιμιδιστές επιστήμονες, αλλά σε όλα τα ζώα, η «παράδοση» των οποίων αναπαράγει με τη μίμηση διάφορα μπηχεβιοριστικά πρότυπα και χαρακτηριστικά του είδους τους, κρατώντας όλα τα ατομικά μέλη πολιτιστικά εγκλωβισμένα και φυλακισμένα στην ιδιαίτερα παράδοση του είδους τους! Αυτό είναι το πολιτιστικό μάτριξ μέσα στο οποίο ζει το κάθε είδος και το οποίο διαιωνίζεται συνεχώς μέσω της μίμησης.
Όσο και να ακούγεται παράξενο ή απίθανο, ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι ένα είδος φυλακής γύρω μας, από την οποία φαίνεται τρομακτικά δύσκολο να ξεφύγουμε (η περίφημη «Απελευθέρωση»…) όσο διαθέτουμε ένα μιμητικό εγκέφαλο που δε σταματά σχεδόν ποτέ να σκέπτεται και να μιμείται και να δηλητηριάζεται από χιλιάδες ιούς γύρω του, όντας τελείως απροστάτευτος, χωρίς κανένα «τείχος προστασίας» ή firewall για να αποτρέψει τις μυριάδες αυτές μολύνσεις που καθορίζουν ως επί το πλείστον την πολιτιστική του συμπεριφορά, τα πρέπει και τα οφείλω του, τις αρέσκειες και απαρέσκειές του, τις έλξεις και απωθήσεις του ή τις ιδεολογίες και τα πιστεύω του και που όλα μαζί τον ωθούν σε δράση, δίνοντας «νόημα» στην καθημερινή του ζωή και δικαιολογώντας τους καταστροφικούς πολέμους που εξαπολύει πολλές φορές εναντίον άλλων μιμιδίων, πολεμώντας δήθεν για τις αξίες του και τον «πολιτισμό» ή ενάντια στη «χυδαιότητα», «βαρβαρότητα» και «απιστία», αλλά εξυπηρετώντας στην πραγματικότητα πάντοτε το συμφέρον αυτών των ίδιων ιογόνων μιμιδίων από τα οποία έχει ο ίδιος ασυνείδητα, άκριτα και ανοχύρωτα μολυνθεί!
Αυτή είναι η «Μιμιδιομηχανή» της Susan Blackmore, ο «άνθρωπος μίμηση» ή «άνθρωπος μηχανή», χωρίς καμιά ουσιαστική «ταυτότητα» ή εσωτερικό «εαυτό» ή «ψυχή» μέσα του: συγκροτήματα απλώς μιμιδίων, μιμιδιακές ιστορίες, ιδέες και ιδεολογίες που εξυπηρετούν, καλύπτουν και δικαιολογούν άλλα μιμίδια…. Μιμίδια πίσω από μιμίδια, πίσω από άλλα μιμίδια, σε μια ατέρμονη ακολουθία, σαν τους φλοιούς του κρεμμυδιού, χωρίς κανένα ίχνος ουσίας ή «πυρήνα» στο κέντρο τους. Απλά όλοι αυτοί οι μιμιδιοφλοιοί δημιουργούν την παραίσθηση του «εαυτού», της «ψυχής» ή του «ανεξάρτητου» και ως ένα σημείο δυνητικά «αθάνατου», αν ενστερνιστεί κάποιος τις διδασκαλίες της τοπικής θρησκείας του, δήθεν «ατομικού» όντος!
Καταλαβαίνω την πιθανή αντίδρασή σας…Αλλά γίνετε πιο στοχαστικοί για να καταλάβετε…Δεν είμαστε αυτό που υποτίθεται ότι είμαστε και τόσο πολύ σεβόμαστε και αγαπάμε! Είμαστε ένα τίποτα, ένα παιχνίδι στα χέρια των πολιτιστικών μας μιμιδίων, μια μιμιδιομηχανή, ή όπως χιουμοριστικά έχει ειπωθεί από τους εξελικτιστές βιολόγους μια κότα, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά το μέσον για να γεννήσει ένα αυγό ένα άλλο αυγό ή για να φτιάξουν ένα ή περισσότερα μιμίδια, άλλα μιμίδια, ή, όπως επίσης το έθεσε ο Daniel Denett “λόγιοι που χρησιμοποιούν οι βιβλιοθήκες για να δημιουργήσουν άλλες βιβλιοθήκες!». Ο ίδιος θεωρεί τα μιμίδια σαν ένα διαπιστωμένο πια γεγονός και τον άνθρωπο σαν «ένα ζώο μολυσμένο από μιμίδια»!
Ναι, είμαστε απλά παιχνιδάκια στα χέρια των πολιτισμικών μας γονιδίων που προσπαθούν συνεχώς να καταλάβουν τον εγκέφαλό μας και τη μνήμη μας και ας φανταζόμαστε τον εαυτό μας σαν «αετοί», «άνθρωποι» ή ακόμα «μάγοι» και «υπεράνθρωποι». Δεν έχουμε καμιά «οντότητα» ή «ουσιαστικότητα», αλλά αυτό δε σημαίνει και ότι δεν μπορούμε να αποκτήσουμε! Η «ψυχή», ο «εαυτός», η «ταυτότητα» δεν υπάρχουν, αλλά θα μπορούσαν ίσως να υπάρξουν μετά από πολύ κόπο και τριβή… Προς το παρόν η «φύση» και ο «Θεός» τα αντιμάχονται … δεν τα χρειάζονται, μπορούν να κάνουν και χωρίς αυτά… Η ουσιαστική και συνειδητή εξέλιξη που λαθεμένα νομίζει ότι κατέχει ο μηχανικός άνθρωπος είναι «ενάντια» στη φύση, ενάντια στο «θεό»!
Στη Μιμιδική οι ιδέες θεωρούνται σαν ανεξάρτητες σχεδόν οντότητες, σε μια συμβιωτική σχέση με τους ανθρώπινους εγκεφάλους και τους πολιτισμούς. Τα μιμίδια τώρα που παράγουν με τον ανταγωνισμό τους τον ανθρώπινο πολιτισμό, μερικές φορές ανταγωνίζονται και με τα ίδια τα γονίδια, όπως π.χ. με την πολιτιστικά επιβαλλόμενη αγαμία σε ορισμένες τάξεις ιερέων και ασκητών. Εδώ ο φυσικός και σαρκικός έρωτας «εξευγενίζεται» και μετασχηματίζεται στον «θείο» έρωτα», εισβάλλοντας μεταμφιεσμένος στα μυστικιστικά οργασμικά οράματα των «αγίων» (Βλέπε Αγία Τερέζα της Αβίλης), αν δε βρει άλλες παραφυσικές διεξόδους...
Όπως σημειώνει η Blackmore, «κάθε μιμίδιο που μπορεί να αντιγραφεί, θα αντιγραφεί. Ο κόσμος είναι έτσι γεμάτος από επιτυχή μιμίδια. Τα υπόλοιπα έχουν απλώς εκλείψει. Τα μιμίδια μπορούν να εμφανιστούν με άπειρους τρόπους. Κάθε φορά που λέμε κάτι, αυτό είναι ένα πιθανόν μιμίδιο που μπορεί να αντιγραφεί από κάποιον ή όχι. Ο εγκέφαλός μας συνδέει συνεχώς παλαιά μιμίδια σε καινούργιους συνδυασμούς δημιουργώντας νέα μιμίδια. Υπάρχει συνεχώς μια «δημιουργική» εξελικτική διαδικασία μέσα στο κεφάλι μας και με τους ανθρώπους που επικοινωνούμε. Δεν υπάρχει συνεπώς μόνον ο βιολογικός αντιγραφέας, αλλά και ο πολιτιστικός, και από την αλληλεπίδρασή τους έχουμε, τελικά, σύμφωνα με την Blackmore, τη συνεξέλιξη μιμιδίων-γονιδίων:
Υπάρχουν φαινόμενα που δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνον από το γενετικό κίνητρο (όπως π.χ. η γλώσσα, η οποία δε φαίνεται να προσφέρει κανένα γενετικό πλεονέκτημα), αλλά εξηγούνται εύκολα με το μιμιδιακό κίνητρο. Οι άνθρωποι εξελίχθηκαν κατά μήκος δύο και όχι ενός αξόνων: του γενετικού και του μιμιδιακού. Η γλώσσα διαδίδει μιμίδια. Επομένως η γλώσσα εξελίχθηκε για να διαδώσει καλύτερα τα μιμίδια. Η γλώσσα δεν αντιπροσωπεύει ένα εξελικτικό πλεονέκτημα για τα γονίδια, αλλά για τα μιμίδια. Αμφότερα γονίδια και μιμίδια είναι αντιγραφείς με ισοδύναμο στάτους. Η εξέλιξη της ανθρώπινης φυλής καθοδηγείται από τη συνεξέλιξη των δυο αυτών αντιγραφέων….
Μια βασική διαφορά των δυο αυτών παράλληλων εξελίξεων, της βιολογικής και της πολιτιστικής, είναι ότι η μιμιδιακή εξέλιξη είναι στην πραγματικότητα Λαμαρκιανή (τα επίκτητα χαρακτηριστικά μπορούν να διαβιβαστούν στους απογόνους), ενώ η γενετική όχι. Ο ίδιος ο συνειδητός εαυτός μας θεωρείται επίσης ένα σύνθετο μιμίδιο, ένα συμμιμίδιο, μια ιστορία φτιαγμένη από τα μιμίδια. Από αυτή την άποψη, δεν έχει κανένα νόημα να μιλάμε για ελεύθερη βούληση. Η ελεύθερη βούληση είναι το επακόλουθο της ιστορίας (μιας πολύ σύνθετης ιστορίας, λόγω τόσο πολλών αλληλεπιδρόντων μιμιδίων) που παίζεται μέσα στο κεφάλι μας. Το "σχέδιο του σώματος" επιτυγχάνεται μέσω του ανταγωνισμού των γονιδίων, δηλ. τα γονίδια ανταγωνίζονται για να μεταβιβαστούν σε ένα άλλο σώμα και στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας σχηματίζεται το σώμα. Το "σχέδιο του μυαλού" από την άλλη μεριά επιτυγχάνεται με τον ανταγωνισμό των μιμιδίων: τα μιμίδια ανταγωνίζονται να περάσουν σε ένα άλλο μυαλό και στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας δημιουργείται το μυαλό. Χρειάζονται και οι δυο παράγοντες: ο γενετικός και ο μιμιδιακός, για να εξηγήσουμε τι είμαστε. Τα γονίδια μας δίνουν γενικά μερικές ικανότητες ή δεξιοτεχνίες και μετά τα μιμίδια καθορίζουν πώς θα τις χρησιμοποιήσουμε. Μπορεί π.χ. κάποιος να είναι γενετικά προικισμένος σα συγγραφέας, αλλά τα μιμίδια είναι αυτά που θα καθορίσουν τι ακριβώς αυτός θα γράψει.
Κάποιες ιδέες θα μεταδοθούν με λιγότερη επιτυχία από άλλες. Οι δεύτερες τελικά θα εκλείψουν, ενώ οι πρώτες θα επιβιώσουν, θα εξαπλωθούν και τελικά, κατά το μάλλον ή ήττον θα μεταλλαχτούν, συνεχίζοντας την εξέλιξή τους. Στη διαδικασία αυτή της εξέλιξης και μετάλλαξης θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα μιμίδια που αναπαράγονται πιο αποτελεσματικά κι εξαπλώνονται έτσι καλύτερα, μπορεί να αποδειχτούν μερικές φορές πολύ επιβλαβή για τους ξενιστές τους, όπως π.χ. το αυτοτοξικό μιμίδιο της αυτοκτονίας των καμικάζι πολεμιστών, του χαρακίρι των ταπεινωμένων σαμουράι ή της ομαδικής αυτοκτονίας των μελών διαφόρων θρησκευτικών αιρέσεων.
Μια άλλη βασική διαφορά μεταξύ γονιδίων και μιμιδίων είναι ότι στα γονίδια η αντιγραφή ή γενετική μεταφορά γίνεται πάντα «κάθετα» (από το γονέα στο παιδί) και σε περιορισμένο μόνον αριθμό απογόνων. Αντίθετα, στην πολιτιστική μεταφορά τα μιμίδια μπορούν να διαβιβαστούν με οποιοδήποτε τρόπο μεταξύ δυο οποιωνδήποτε ατόμων («οριζόντια» μετάδοση) και σε μεγάλη έτσι ποσότητα αντιγράφων, κάνοντάς τα έτσι να μοιάζουν περισσότερο με τις μολύνσεις ή τα παράσιτα. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που για τη μελέτη της διάδοσης των ιδεών έχουν χρησιμοποιηθεί μοντέλα από την γενετική των πληθυσμών και της επιδημιολογίας! Μια ακόμα «παρασιτική» ιδιότητα των μιμιδίων είναι ότι μπορούν να παραμείνουν αδρανή για μεγάλες χρονικές περιόδους, μέχρι να ενεργοποιηθούν τελικά από κάποια ειδική συνθήκη ή μηχανισμό, κατ’ ανάλογο τρόπο με τους βιολογικούς ιούς ή τους ιούς των υπολογιστών.
ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ, ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΕΞΑΠΛΩΣΗ
ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΜΙΜΙΔΙΩΝ
Ένα πολιτιστικό γνώρισμα μπορεί να έχει εξελιχθεί με τον τρόπο που έχει εξελιχθεί απλά επειδή είναι πλεονεκτικό προς τον εαυτό του
Richard Dawkins
Αντιγραφόμενα από εγκέφαλο σε εγκέφαλο τα μιμίδια πολλαπλασιάζονται μέσω της κοινωνίας, εξελισσόμενα τυφλά, καθώς προχωρούν διαμορφώνοντας τον πολιτισμό μας.
Susan Blckmore
Σύμφωνα με τον Dawkins, τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά ενός αποτελεσματικού αντιγραφέα: Η πιστότητα της αντιγραφής (όσο πιο πιστό είναι το αντίγραφο, τόσο περισσότερο μέρος του αρχικού μοντέλου θα παραμένει μετά από πολλούς κύκλους αντιγραφής), η γονιμότητα (όσο ταχύτερη είναι η αντιγραφή, τόσο περισσότερο θα εξαπλωθεί το μιμίδιο και η μακροβιότητα (όσο περισσότερο ζει το αντιγραφόμενο «σχέδιο», τόσο περισσότερα αντίγραφα θα μπορούν να παραχθούν απ’ αυτό).
Πολλά ισχυρά πολιτιστικά μιμίδια διαθέτουν και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά., όπως π.χ. τα θρησκευτικά δόγματα, τα οποία έχουν ειδικούς μάλιστα αυστηρούς κανόνες εναντίον μιας λαθεμένης αντιγραφής (π.χ. «ιερά κείμενα» και κανόνες εναντίον των «αιρέσεων»…).
Υπάρχουν όμως και ορισμένες εξελικτικές τάσεις που βοηθούν λιγότερο ή περισσότερο στην αντιγραφή ενός μιμιδίου. Αυτές περιλαμβάνουν:
Την Εμπειρία: Εάν ένα μιμίδιο δε συσχετίζεται με την εμπειρία ενός ατόμου, τότε η πιθανότητα της ενθύμησής του είναι μικρή.
Την Ευχαρίστηση ή τον Πόνο: Εάν ένα μιμίδιο καταλήγει σε μεγαλύτερη ευχαρίστηση ή λιγότερο πόνο για τον ξενιστή του, τότε υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα αυτός να το θυμηθεί.
Το Φόβο ή τη Δωροδοκία: Εάν ένα μιμίδιο περιλαμβάνει μια απειλή για τον άνθρωπο, τότε αυτός μπορεί να φοβηθεί και να το πιστέψει. Παρόμοια, εάν ένα μιμίδιο υπόσχεται κάποια μελλοντική ανταμοιβή, τότε οι άνθρωποι έχουν την τάση να το πιστέψουν. Κλασσικό παράδειγμα είναι η απειλή της αιώνιας τιμωρίας των θρησκευτικών δογμάτων, εάν κάποιος παρατυπήσει στις προτροπές τους, ή, όπως τα ίδια λένε, να «αμαρτήσει»…
Τη Λογοκρισία: Εάν ένας οργανισμός καταστρέφει όλα τα συστήματα ενθύμησης ενός ιδιαίτερου μιμιδίου ή ελέγχει τη χρήση του, τότε το μιμίδιο αυτό έχει ένα επιλεκτικό μειονέκτημα.
Την Οικονομική Επιφάνεια: Εάν άνθρωποι ή οργανώσεις με οικονομική επιφάνεια (“rich and famous”…) και επιρροή εκθέτουν ένα ιδιαίτερο μιμίδιο, τότε το μιμίδιο αυτό έχει μια μεγαλύτερη πιθανότητα να αντιγραφεί σε ένα μεγαλύτερο ακροατήριο. Εάν επίσης ένα μιμίδιο υποτίθεται ότι βοηθάει ένα άτομο να αποκτήσει περισσότερα χρήματα, τότε αυτό διαδίδεται ευκολότερα μέσω της μίνησης (π..χ. «Ο χρόνος είναι χρήμα»... «Με τη σκληρή δουλειά μπορείς να επιτύχεις τα πάντα!» κ.λ.π.).
Τη Διάκριση: Εάν ένα μιμίδιο επιτρέπει στους ακροατές του να αναγνωρίζουν και να σέβονται αυτούς που το εκφράζουν, τότε το μιμίδιο αυτό έχει επιλεκτικά μια μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Οι ακροατές θα θελήσουν να γίνουν και οι ίδιοι εκφραστές του ή τουλάχιστον μιας άλλης εξελιγμένης ή αλλοιωμένης απόδοσής του.
Σύμφωνα με τη Μιμετική, τα μιμίδια αναπτύσσονται μέσω φυσικής επιλογής, ανάλογα με τη Δαρβινική θεωρία της βιολογικής εξέλιξης, μέσω των διαδικασιών της παραλλαγής, μετάλλαξης, ανταγωνισμού και κληρονομικότητας, επηρεάζοντας την αναπαραγωγική αποτελεσματικότητα ενός οργανισμού. Έτσι μερικά μιμίδια ή ιδέες θα μεταδοθούν αναποτελεσματικότερα από άλλα και θα και εκλείψουν, ενώ άλλα θα επιβιώσουν, θα εξαπλωθούν και θα μεταλλαχθούν προς κάτι καλύτερο ή χειρότερο. Τα πιο πετυχημένα πάντως μιμίδια στους ξενιστές τους δε είναι πάντα αυτά που ,όπως υποτίθεται, τον οφελούν, αλλά εκείνα που αναπαράγονται πιο αποτελεσματικά. Με αυτή την έννοια μερικά από αυτά τα «αποτελεσματικά» μιμίδια μπορεί να αποβούν λίαν επιβλαβή για τους ξενιστές τους.
Τα μιμίδια δεν αντιγράφονται πάντα τέλεια και μπορούν να παραποιηθούν εντελώς μετά από αρκετές αντιγραφές, μοιάζοντας τότε ελάχιστα με το πρωτότυπο. Πολλά μη ελεγχόμενα πολιτιστικά μιμίδια αναπαράγονται με αυτό τον τρόπο, κατά αναλογία με το παιχνίδι του «χαλασμένου τηλεφώνου». Η «φυσική» πάντως επιλογή ευνοεί τα μιμίδια που μπορούν να κατανοηθούν ευκολότερα, να ενθυμηθούν και να μεταδοθούν στους άλλους. Δυσνόητες αποδόσεις ενός χρήσιμου μιμιδίου είναι επιλεκτικά αναποτελεσματικές και σύντομα εκλείπουν.
Το μιμίδια επίσης δεν μεταλλάσσονται με έναν παθητικό πάντα τρόπο. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος όπου εδρεύουν μπορεί να τα τροποποιήσει ενεργητικά, κάτι αντίστοιχο με τους κυτταρικούς μηχανισμούς διόρθωσης των γενετικών λαθών. Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι δημιουργούν και τροποποιούν μιμίδια συνεχώς, ακόμα και μέσω του εσωτερικού τους διαλόγου.
Σχετικά με τον Κύκλο Ζωής τώρα ενός μιμιδίου οι επιστήμονες δέχονται ότι αποτελείται από τέσσερα βασικά στάδια που προσδιορίζουν συγχρόνως και την αποτελεσματικότητά του:
1.Την Αφομοίωση του μιμιδίου από ένα άτομο, το οποίο με αυτόν τον τρόπο γίνεται ξενιστής αυτού του μιμιδίου.
2. Τη Διατήρηση του μιμιδίου στη μνήμη αυτού του ατόμου.
3. Την Έκφραση ή εκτέλεση αυτού του μιμιδίου από το συγκεκριμένο άτομο με τη γλώσσα, τη συμπεριφορά ή οποιαδήποτε άλλη μορφή επικοινωνίας που μπορεί να γίνει αντιληπτή από τους άλλους.
4. Τη Μετάδοση του δημιουργημένου με αυτόν τον τρόπο μηνύματος σε ένα ή περισσότερα άλλα άτομα.
Αυτό το τελευταίο στάδιο ακολουθείται στη συνέχεια πάλι από το πρώτο, ολοκληρώνοντας έτσι τον κύκλο της αντιγραφής. Σε καθένα από τα τέσσερα αυτά στάδια δρουν οι δυνάμεις της «φυσικής επιλογής, με αποτέλεσμα μερικά μιμίδια να προτιμούνται και άλλα να εξαλείφονται.
Ως προς την επιλεκτικότητα τώρα και αποτελεσματικότητα των διαφόρων μιμιδίων μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
Για να είναι επιτυχές ένα μιμίδιο και να συνεχίσει να υπάρχει, πρέπει να ικανοποιεί τρεις βασικούς όρους:
1. Να βρει έναν τουλάχιστον ξενιστή να το αποθηκεύσει στη μνήμη του.
2. Η "εκτέλεσή" του να μην θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του ξενιστή - τουλάχιστον μέχρι αυτό να αναπαραχθεί.
3. Να μπορεί το μιμίδιο αυτό να αντισταθεί στην επίθεση άλλων αντιτιθέμενων μιμιδίων.
Εάν πάντως ένα μιμίδιο είναι ιδιαίτερα μολυσματικό (αυτοτοξικό), μπορεί να διαδοθεί και ας μην ικανοποιεί τα τρία παραπάνω κριτήρια. Τα παρασιτικά μιμίδια εξαρτώνται για τη διάδοσή τους μόνον από την εσωτερική τους δομή και αποσκοπούν στη μόλυνση ενός μέγιστου αριθμό φορέων, αδιαφορώντας τελείως για την ευημερία τους. Αυτή ακριβώς η μολυσματικότητα ή επιδημικότητα διαφοροποιεί σημαντικά τη μιμιδιακή από τη γονιδιακή επιλογή. Τα γονίδια δεν είναι μολυσματικά. Το ζήτημα αυτής της μολυσματικότητας των μιμιδίων γίνεται μάλιστα σημαντικότερο όσο καλύτερα είναι τα διαθέσιμα μέσα επικοινωνίας. Είναι εντυπωσιακό άλλωστε το πόσο γρήγορα εξαπλώνονται σήμερα οι μόδες και οι χοροί σε ολόκληρο τον κόσμο.
Συνήθως, σα μια προτροπή προς την αντιγραφή του, το μιμίδιο συμπεριλαμβάνει διάφορα ελκυστικά χαρακτηριστικά για να πείσει τον ξενιστή του να μολυνθεί από αυτό - όπως π.χ. «ελευθερία», «τάξη», «ασφάλεια», «οικονομικά οφέλη» κ.α. - ή καταφεύγει ακόμα και στην κινδυνολογία και απειλή (χαρακτηριστικό γνώρισμα των πολιτικών και θρησκευτικών δογμάτων) για να πείσει τους αναποφάσιστους.
Γενικότερα ένα σύνθετο μιμίδιο ή συμμιμίδιο, για να μπορεί να διαδοθεί ευκολότερα, πρέπει να περιλαμβάνει τέσσερα βασικά μέρη: το δόλωμα, το αγκίστρι, την απειλή και το εμβόλιο.
Το Δόλωμα είναι το μέρος του μιμιδίου που υπόσχεται ότι θα ωφελήσει τον ξενιστή του. Αυτό συνήθως δικαιολογεί, αλλά δεν παροτρύνει ρητά την αντιγραφή του μιμιδίου. Ονομάζεται επίσης συμμιμίδιο ανταμοιβής. Στις περισσότερες θρησκείες είναι η «Σωτηρία», ο Παράδεισος», η «Απελευθέρωση» ή η «Αιώνια Ευδαιμονία». Άλλα συνηθισμένα συμμιμίδια δολώματα είναι η «Ασφάλεια», η «Ευημερία» και η «Ελευθερία».
Πόσοι και πόσοι φτωχοί Άραβες αγωνιστές στη Μέση Ανατολή δε ζώστηκαν με βόμβες και αυτοθυσιάστηκαν για το καλό του λαού τους και για να πάνε οι ίδιοι στον «Παράδεισο», όπως τους έταξαν οι καθοδηγητές τους, και για να ζήσουν και οι υπόλοιποι κοντινοί συγγενείς τους πιο ανθρώπινα από την υλική αποζημίωση προς την οικογένεια του θυσιασθέντος «μάρτυρα»! Πόσα και πόσα μέλη επίσης μιας θρησκευτικής σέκτας δεν αυτοκτόνησαν ομαδικά, παρασυρόμενα από τους ηγέτες τους, για να πάνε και αυτοί μια ώρα αρχύτερα στον «Παράδεισο»…
Μερικά πάντως δολώματα είναι αρκετά πιο απλά, όπως π.χ. στην αφήγηση ενός αστείου ή ανέκδοτου που ακούσαμε. Το επαναλαμβάνουμε συνήθως στους άλλους, για να τους κάνουμε να γελάσουν και να αποδειχθούμε έτσι έμμεσα πνευματώδεις και δημοφιλείς προς αυτούς.
Το Αγκίστρι ή Γάντζος είναι το τμήμα του μιμιδίου που παροτρύνει την αντιγραφή του. Το αγκίστρι είναι συνήθως πιο αποτελεσματικό όταν δεν εκφράζεται ρητά, αλλά αποτελεί μια λογική συνέπεια του περιεχομένου του μιμιδίου.
Η Απειλή είναι το μέρος του συμμιμιδίου που ενθαρρύνει την προσκόλληση και αποθαρρύνει την ελαττωματική αντιγραφή. Στα περισσότερα θρησκευτικά μιμίδια είναι η «Καταδίκη στην Κόλαση" ή η «Αιώνια Τιμωρία».
Τέλος το Εμβόλιο είναι το μέρος του σύνθετου μιμιδίου που το προστατεύει από τα ανταγωνιστικά του μιμίδια.:
• Το εμβόλιο του Συντηρητισμού είναι το εξής: Αντισταθείτε αυτόματα σε όλα τα νέα μιμίδια!.
• Το εμβόλιο της Ορθοδοξίας είναι το εξής: Απορρίψτε αυτόματα όλα τα νέα μιμίδια!
Το εμβόλιο της Επιστήμης είναι το εξής: Ελέγξτε τα νέα μιμίδια ως προς τη θεωρητική τους συνέπεια και, όπου είναι δυνατόν, για την εμπειρική επαναληψιμότητά τους. Να γίνεται συνεχής επανεκτίμηση των παλιών μιμιδίων. Να αποδέχεστε τα σύνθετα μιμίδια μόνον υπό όρους, εν αναμονή της μελλοντικής τους επαναξιολόγησης.
• Το εμβόλιο του Ριζοσπαστισμού είναι το εξής: Αποδεχθείτε ένα νέο σύνθετο μιμίδιο, απορρίψτε όλα τα άλλα!
• Το εμβόλιο του «Μηδενισμού» είναι το εξής:: Απορρίψτε όλα τα σύνθετα μιμίδια, νέα και παλιά!
• Το εμβόλιο της «Νέας Εποχής» είναι το εξής: Δεχτείτε όλα τα ελκυστικά μιμίδια, παλιά και νέα, ανεξάρτητα από την εμπειρική (ή ακόμα την εσωτερική) τους συνέπεια. Απορρίψτε όλα τα άλλα!
Γενικότερα τα μιμίδια προσπαθούν να συσχετίζονται με την εμπειρία του ατόμου στο οποίο απευθύνονται, να του προκαλούν «ευχαρίστηση», να του τάζουν διάφορα πράγματα - συνήθως φύκια για μεταξωτές κορδέλες ή οικονομικές, σεξουαλικές και «πνευματικές» απολαβές - ή να του προκαλούν φόβο και τρόμο, αν παρακούσει κάποια βασική εντολή τους. Προσπαθούν επίσης να επηρεάσουν ιδιαίτερα τα άτομα (ή να δείξουν έστω ότι τα έχουν επηρεάσει) που σέβεται και θαυμάζει για διάφορους (αδαείς και ανόητους συνήθως) λόγους ο περισσότερος κόσμος (τραγουδιστές, ηθοποιούς, πολιτικούς, πρόσωπα της επικαιρότητας ή οικονομικά επιφανή και καταξιωμένα κοινωνικά άτομα), έτσι ώστε να μπορούν τα μιμίδια, μέσω της ομαδικής μίμησης των «σπουδαίων» αυτών προσώπων, να διαδοθούν γρηγορότερα, σε όσο το δυνατόν περισσότερους ξενιστές.
Όσον αφορά τώρα το θάνατο ενός μιμιδίου, αν και αυτό μπορεί να θεωρηθεί γενικά αθάνατο, υπάρχουν τέσσερες τουλάχιστον αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν την εξάλειψή του: ο θάνατος του ξενιστή, οι αλλαγές στο περιβάλλον, η εγγενής αδυναμία του ίδιου του μιμιδίου ή η αποβολή του από άλλα μιμίδια.
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΜΙΜΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΓΟΝΙΔΙΩΝ
Παρόλο που και η γονιδιακή και η πολιτιστική εξέλιξη υφίστανται τις τυφλές διαδικασίες της φυσικής επιλογής, η μιμιδιακή είναι αρκετά πιο ευλύγιστη από τη βιολογική. Τα γονίδια μεταβιβάζονται αρκετά βραδύτερα από τα μιμίδια και αντιγράφονται σε ένα μικρό πάντα αριθμό απογόνων, ενώ τα μιμίδια μπορούν να αντιγραφούν σε ένα απεριόριστο αριθμό ατόμων.
Σύμφωνα με τον ιδρυτή της κοινωνιοβιολογίας Ε. Ο. Wilson, «τα γονίδια κρατούν τον πολιτισμό δεμένο με ένα λουρί». Με άλλα λόγια, αν και μερικές φορές μπορεί ο πολιτισμός να αναπτυχθεί προς μια κατεύθυνση που είναι αντιπαραγωγική για τη διάδοση των γονιδίων, αυτός θα επανέλθει μακροπρόθεσμα στην καθοριζόμενη από τα γονίδια φυσική επιλογή, όπως ένα απομακρυσμένο σκυλί που συγκρατείται με ένα λουρί από τον ιδιοκτήτη του. Υπό αυτή την έννοια τα μιμίδια είναι σκλάβοι των γονιδίων και μπορούν να ευημερούν μόνον μέσω αυτών..
Δε φαίνεται όμως αυτό να ισχύει. Η μιμιδιακή εξέλιξη είναι πολλές τάξεις μεγέθους γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη από τη γενετική εξέλιξη. Τα τελευταία δέκα χιλιάδες χρόνια, παρόλο που η βιολογική μας δομή έχει παραμείνει ουσιαστικά σταθερή, ο πολιτισμός μας έχει αλλάξει δραματικά. Η μεγαλύτερη εξελιξιμότητα των μιμιδίων τα φέρνει πολλές φορές σε ανταγωνισμό με τα γονίδια, και παρά την άποψη του Wilson και άλλων πολλών εξελικτιστών επιστημόνων που τα αμελούν ανάγοντας τα πάντα στη βιολογική εξέλιξη, οι μιμιδιστές υποστηρίζουν ότι την τελική μάχη θα την κερδίσουν μακροπρόθεσμα τα πολιτισμικά μας μιμίδια, λόγω ακριβώς των πολύ ισχυρότερων χαρακτηριστικών τους.
Το γεγονός ότι τα πολιτιστικά μας μιμίδια φαίνονται να είναι εξελικτικά πιο προικισμένα από τα βιολογικά μας γονίδια έχει οδηγήσει μερικούς να ορίσουν τον άνθρωπο σαν ένα πολιτιστικό και όχι σαν ένα βιολογικό ζώο.
ΜΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΜΙΔΙΟΜΗΧΑΝΕΣ
Τα μιμίδια έχουν σαν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό τους τη διάδοσή τους μέσω της μίμησης. Γενικά θεωρείται ότι η μίμηση αναπτύχθηκε αρχικά στους μακρινούς προγόνους μας μέσα από τις διαδικασίες της φυσικής επιλογής, επειδή αποδείχθηκε μια πολύτιμη ικανότητα για τη μάθηση, η οποία αύξανε την αναπαραγωγικότητα ενός ατόμου ή επειδή η σεξουαλική επιλογή των καλύτερων μιμητών οδήγησε σε μια περαιτέρω γενετική ενίσχυση της ικανότητας των εγκεφάλων να μιμούνται καλά.
Σύμφωνα με την Susan Blackmore, εμείς οι άνθρωποι, αντίθετα από οποιαδήποτε άλλα ζώα, μιμούμαστε εύκολα και σχεδόν τα πάντα: Εάν δεχθούμε ότι τα μιμίδια μεταβιβάζονται με τη μίμηση, τότε πρέπει να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι μόνο οι άνθρωποι είναι ικανοί για μια εκτενή μιμητική μετάδοση. Είναι η μίμηση που μας καθιστά διαφορετικούς από άλλα ζώα, γι’ αυτό μόνον εμείς έχουμε τόσο μεγάλους εγκεφάλους, γλώσσα και σύνθετο πολιτισμό. Βίκτωρ Ουγκώ
Κάθε Πίστη είναι Μολυσματική.
Bernard Russell
Μια ιδέα είναι κάτι που έχεις.
Μια ιδεολογία είναι κάτι που σε κατέχει.
Morris Berman
Το 1976 κυκλοφόρησε το «Το Εγωιστικό Γονίδιο», το διάσημο πια μπεστ σέλερ του Βρετανού εξελικτιστή βιολόγου Richard Dawkins. Σε αυτό εκφράζεται η άποψη ότι η βιολογική εξέλιξη εξαρτάται ουσιαστικά από τα γονίδια και ότι η φυσική επιλογή γίνεται στο δικό τους βασικά επίπεδο και για το δικό τους συμφέρον. Τα γονίδια ονομάζονται εδώ «εγωιστικά», όχι διότι διαθέτουν κάποια ιδιαίτερη θέληση ή προσωπικό κίνητρο, αλλά διότι μπορούν να περιγραφούν καλύτερα σα να διαθέτουν! Μεταβιβάζονται έτσι ώστε να εξυπηρετούν πάντα το δικό τους «ατομικό συμφέρον» της επιβίωσης και αντιγραφής, ανεξάρτητα από το συμφέρον του ίδιου του οργανισμού. Η ανθρώπινη συμπεριφορά προσαρμόζεται στη στρατηγική της γονιδιακής αναπαραγωγής και η εξέλιξη των εμβίων όντων μπορεί να θεωρηθεί έτσι σαν η επιβίωση και ο πολλαπλασιασμός των γονιδίων τους.
Ο Dawkins περιέγραψε τη Δαρβινική εξέλιξη με βάση τρεις γενικές διαδικασίες: της αντιγραφής, της μετάλλαξης (όταν οι πληροφορίες αντιγράφονται μερικές φορές με μικρές παραλλαγές) και της επιλογής μερικών ιδιαίτερων παραλλαγών που αποδεικνύονται εξελικτικά ικανότερες από άλλες. Με ταυτόν τον τρόπο, μετά από πολλές επαναλήψεις του ίδιου αυτού εξελικτικού κύκλου, οι επιζόντες απόγονοι αποκτούν βαθμιαία νέες ιδιότητες που τους βοηθούν να προσαρμοστούν καλύτερα στο περιβάλλον τους. Αν και αυτός ο κύκλος είναι εντελώς τυχαίος, δημιουργεί εντούτοις τάξη και σχέδιο μέσα στο χάος!
Ο Dawkins ονόμασε τα αναπαραγόμενα γονίδια αντιγραφείς, αλλά επεσήμανε ότι η εξέλιξη μπορεί να βασιστεί σε οποιοδήποτε αντιγραφέα ακολουθεί τις τρεις αυτές βασικές εξελικτικές αρχές. Προς το τέλος του βιβλίου του υπέβαλε το ερώτημα εάν υπάρχουν και άλλοι αντιγραφείς στη φύση που να εκπληρώνουν τα βασικά αυτά χαρακτηριστικά. Η απάντησή του ήταν θετική και εισήγαγε έτσι για πρώτη φορά την έννοια του μιμιδίου (meme) σα μια μονάδα πολιτιστικής μετάδοσης και αντιγραφής ή απλά σα μια μονάδα μίμησης: "Όπως ακριβώς τα γονίδια διαδίδονται στη δεξαμενή των γονιδίων, μεταπηδώντας από σώμα σε σώμα μέσω του σπέρματος ή των ωαρίων, έτσι και τα μιμίδια διαδίδονται στην δεξαμενή των μιμιδίων μεταπηδώντας από εγκέφαλο σε εγκέφαλο…."
Βασικά είχε στο μυαλό την ελληνική λέξη μίμηση και ξεκινώντας από μια αγγλοποιημένη απόδοσή της που του ταίριαζε καλύτερα, το mimeme, θέλησε να την κάνει να ακούγεται σαν το gene = γονίδιο και την συνέπτυξε έτσι σε meme, την οποία εμείς μεταφράζουμε πάλι στα ελληνικά σα μιμίδιο.
Όπως τα γονίδια, η βασική μονάδα αντιγραφής των γενετικών πληροφοριών, αντιγράφονται από τους γονείς στους απογόνους, έτσι και τα μιμίδια, η βασική μονάδα των πολιτιστικών πληροφοριών, αντιγράφονται από άτομο σε άτομο, ή καλύτερα από εγκέφαλο σε εγκέφαλο, αναπαραγόμενα με τη μίμηση. Και σε αυτά συμβαίνουν μεταλλάξεις - ευκολότερα μάλιστα από τα γονίδια - όπως π.χ. όταν ξεχνάμε τη στροφή ενός τραγουδιού ή όταν εξωραϊζουμε, για λόγους εντυπωσιασμού, μια αντιγραφόμενη πληροφορία ή ιστορίας. Ανάλογα, συμβαίνει μια «φυσική επιλογή» των εξελικτικά ικανότερων από αυτές τις μεταλλάξεις, με σκοπό τη διαιώνιση των αντιγραφόμενων πληροφοριών ή «ιδεών». Όπως η βιολογική εξέλιξη κατανοείται καλύτερα από την άποψη του ανταγωνισμού των εγωιστικών γονιδίων (και όχι των ειδών), έτσι και η πολιτιστική εξέλιξη της ανθρωπότητας κατανοείται καλύτερα από την άποψη του ανταγωνισμού των, επίσης εγωιστικών, μιμιδίων.
Το λεξικό της Οξφόρδης ορίζει το μιμίδιο σαν "ένα αυτο-αντιγραφόμενο πολιτιστικό στοιχείο που διαβιβάζεται με μη γενετικό τρόπο, και βασικά με τη μίμιση". Το 1981 οι συγγραφείς C. G. Lumsden και Ε. Ο. Wilson πρότειναν στο βιβλίο τους «Γονίδια, Νους και Πολιτισμός» σα μια ισοδύναμη λέξη, τη λέξη culturgen, από τη σύνθεση των αγγλικών λέξεων culture = πολιτισμός και gene = γονίδιο - με άλλα λόγια ένα πολιτιστικό γονίδιο, μια μονάδα πολιτιστικής πληροφορίας που διαδίδεται από νου σε νου και αναπαράγεται μέσω της (ασυνείδητης κατά το πλείστον) μίμησης. Ένας άλλος παρεμφερής ορισμός που έχει δοθεί για το μιμίδιο είναι «μια πληροφοριακή δομή που συγκρατείται στη μνήμη ενός ατόμου και μπορεί να αντιγραφεί στη μνήμη ενός άλλου ατόμου».
Ο Dawkins όρισε επίσης τα εξής τρία βασικά χαρακτηριστικά ενός επιτυχούς αντιγραφέα: την πιστότητα αντιγραφής (με σποραδικά εντούτοις λάθη ή μεταλλάξεις που βοηθούν στην εξέλιξη και επιλογή), τη γονιμότητα (όσο ταχύτερη είναι η αντιγραφή, τόσο περισσότερο θα εξαπλωθεί το μιμίδιο) και τη μακροβιότητα (όσο περισσότερο ζει το αντιγραφόμενο «σχέδιο», τόσο περισσότερα αντίγραφα θα μπορούν να παραχθούν απ’ αυτό). Αν και αργότερα εξομολογήθηκε ότι εισήγαγε την έννοια του μιμιδίου με βασικό σκοπό να αποτρέψει τους αναγνώστες του από το να θεωρήσουν ότι τα γονίδια αποτελούν τα πάντα για την εξέλιξη, η μεγάλη σύγχρονη μιμιδίστρια επιστήμονας Susan Blackmore πιστεύει ότι η ιδέα του αυτή υπήρξε ένας πραγματικός δυναμίτης. Πράγματι, προκάλεσε τη γένεση μιας νέας θεωρητικής κι εμπειρικής επιστήμης, της Μιμιδικής (Memetics), που μελετά την αναπαραγωγή, εξάπλωση και εξέλιξη των μιμιδίων και φιλοδοξεί να εξηγήσει καλύτερα από όλες τις υπάρχουσες μέχρι τώρα θεωρίες την ιστορία της πολιτιστικής μας εξέλιξης.
Τη δεκαετία του 1980 τη σκυτάλη εξέλιξης αυτής της νέας επιστήμης της Μιμιδικής πήραν πολλοί άλλοι επιστήμονες, μεταξύ των οποίων ο γνωστός Αμερικανός φιλόσοφος της τεχνητής νοημοσύνης και γνωστικός επιστήμονας Daniel Denett, ο οποίος την προώθησε στο διάσημο βιβλίο του για τη φιλοσοφία του Νου «Η Εξήγηση της Συνείδησης» (1991) και αργότερα στην «Επικίνδυνη Ιδέα του Δαρβίνου» (1995). Ονομαστή υπήρξε και η συμβολή της Βρετανίδας εξελικτίστριας ψυχολόγου Susan Blackmore, γνωστής ιδιαίτερα για το βιβλίο της Η Μιμιδιομηχανή (The Meme Machine, 1999).
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΜΙΜΙΔΙΩΝ
Γενικά μιμίδιο είναι οτιδήποτε μπορεί να μεταβιβάσει ο άνθρωπος μέσω της μίμησης, του γραπτού και προφορικού λόγου και των σύγχρονων μέσων επικοινωνίας. Τυπικά παραδείγματα μιμιδίων είναι η γλώσσα, τα διαφημιστικά σλόγκαν, τα συνθήματα, τα κλισέ, η μόδα, η μουσική, ο χορός, τα αστεία, τα ανέκδοτα, οι παροιμίες, οι μύθοι, οι παραδόσεις, οι ιστορίες, οι παροιμίες, οι αφορισμοί, τα παιδικά ποιηματάκια, στιχάκια, παιχνίδια και δραστηριότητες, τα επικά ποιήματα, τα βιβλία, οι ταινίες, τα βίντεο, τα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα, η επιστήμη, οι εφευρέσεις, τα πολιτικά και θρησκευτικά δόγματα, οι ιδεολογίες, οι προσευχές, οι λαϊκές δεισιδαιμονίες, προλήψεις και προκαταλήψεις, όσο και οι ιδέες περί «Δικαιοσύνης», «Ελευθερίας», «Δημοκρατίας», «Ιδιοκτησίας», «Εθνικής Συνείδησης» και «Ανεξαρτησίας».
Είναι δηλαδή όλες αυτές οι πληροφορίες που αντιγράφονται με επιτυχία από άτομο σε άτομο και χωρίς τις οποίες, όπως σημειώνει η Susan Blackmore, δεν θα είμασταν πλήρως ανθρώπινοι. Ο πολιτισμός μας έχει σχεδιαστεί από τον ανταγωνισμό των μιμιδίων, όπως ακριβώς ο βιολογικός κόσμος έχει σχεδιαστεί από τον ανταγωνισμό των γονιδίων.
ΜΙΜΙΔΙΑ ΚΑΙ ΜΟΛΥΝΣΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ
Είδαμε πως το μιμίδιο είναι μια μονάδα πληροφορίας που διαδίδεται από το ένα άτομο στο άλλο μέσω της μίμησης. Η «αντιγραφή» του πληροφοριακού αυτού μιμιδίου στη μνήμη του νέου ατόμου καθιστά, με βιολογικούς όρους, αυτό το άτομο έναν ξενιστή (φορέα) αυτού το μιμιδίου. Τις περισσότερες μάλιστα φορές μπορούμε να πούμε ότι ο νους αυτού του ανθρώπους έχει «μολυνθεί» από το συγκεκριμένο μιμίδιο, κατ’ αντιστοιχία με τη μόλυνση που προκαλούν οι βιολογικοί ιοί ή οι ιοί των υπολογιστών.
Το μιμίδιο δηλαδή μπορεί να θεωρηθεί σαν ένας πληροφοριακός ιός που εγκαθίσταται στο μυαλό των ανθρώπων, μολύνοντάς το, ζώντας παρασιτικά εκεί, αντιγραφόμενο από εγκέφαλο σε εγκέφαλο μέσω της μίμησης, και επηρεάζοντας και τροποποιώντας τη συμπεριφορά τους.
Τα μιμίδια μπορούν να θεωρηθούν ακόμα σαν οι δομικοί λίθοι του μυαλού μας και του πολιτισμού μας, σε αναλογία, πάλι με τα γονίδια, που αποτελούν τους δομικούς λίθους της βιολογικής μας ζωής. Φτάνουν μάλιστα μέχρι το σημείο να συνιστούν κατά ένα μεγάλο μέρος τον περίφημο «εαυτό» μας, τον οποίο η Susan Blackmore θεωρεί σα ένα σύμπλοκο μιμίδιο ή ομάδα μιμιδίων ή απλά σα μια συλλογή «μιμιδιακών ιστοριών», τις οποίες ονομάζει selfplex.
Παρότι πάντως τα μιμίδια θεωρούνται σα διακριτές μονάδες, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι κβαντισμένα, ότι δηλαδή υπάρχουν ιδέες, σε πληροφοριακό επίπεδο, που δεν μπορούν να αναχθούν σε άλλες απλούστερες. Η θεωρία των μιμιδίων απλά μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα ορισμένα πράγματα χρησιμοποιώντας αυτές τις «μονάδες» σαν «κομμάτια σκέψης» που αντιγράφονται από άτομο σε άτομο, ανεξάρτητα από το εάν μια τέτοια σκέψη περιέχει άλλες μέσα της, ή αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου μιμιδίου. Από την άλλη μεριά, η ίδια η ιδέα των μιμιδίων έχει εξελιχθεί σε ένα επιτυχές μιμίδιο ή μεταμιμίδιο, με μια πρωτοφανή για μια επιστημονική θεωρία διείσδυση στις λαϊκές μάζες.
Θρησκευόμενα και αντιθρησκευόμενα άτομα, δογματιστές και αντιδογματιστές, ρατσιστές και αντιρατσιστές, «φιλελεύθεροι» και «κομμουνιστές», «συντηρητικοί» και «προοδευτικοί», «νομοταγείς» και «παράνομοι», «κλέφτες» και «αστυνόμοι» όλοι παράγουν μιμίδια. Όλη η πολιτιστική γνώση και μάθηση, η λογική και η ανθρώπινη συμπεριφορά αποτελούν σύνθετα ή πολλαπλά μιμίδια, συγκροτήματα μιμιδίων ή συμμιμίδια (memeplexes), όπως επιστημονικά ονομάζονται, που διαδίδονται σαν συνεργατικές, συμβιωτικές ομάδες. Ακόμα και «προσωπικές» εμπειρίες και συμπεριφορές μας που μπορεί να φανούν «υπεράνω» μιμιδίων, μπορεί να έχουν υποσυνείδητες ρίζες σε διάφορα μιμίδια που απορροφήθηκαν στη διάρκεια της ζωής μας. Και αυτό ισχύει κατά την άποψή μας όχι μόνον στον άνθρωπο, όπως υποστηρίζουν πολλοί αξιόλογοι μιμιδιστές επιστήμονες, αλλά σε όλα τα ζώα, η «παράδοση» των οποίων αναπαράγει με τη μίμηση διάφορα μπηχεβιοριστικά πρότυπα και χαρακτηριστικά του είδους τους, κρατώντας όλα τα ατομικά μέλη πολιτιστικά εγκλωβισμένα και φυλακισμένα στην ιδιαίτερα παράδοση του είδους τους! Αυτό είναι το πολιτιστικό μάτριξ μέσα στο οποίο ζει το κάθε είδος και το οποίο διαιωνίζεται συνεχώς μέσω της μίμησης.
Όσο και να ακούγεται παράξενο ή απίθανο, ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι ένα είδος φυλακής γύρω μας, από την οποία φαίνεται τρομακτικά δύσκολο να ξεφύγουμε (η περίφημη «Απελευθέρωση»…) όσο διαθέτουμε ένα μιμητικό εγκέφαλο που δε σταματά σχεδόν ποτέ να σκέπτεται και να μιμείται και να δηλητηριάζεται από χιλιάδες ιούς γύρω του, όντας τελείως απροστάτευτος, χωρίς κανένα «τείχος προστασίας» ή firewall για να αποτρέψει τις μυριάδες αυτές μολύνσεις που καθορίζουν ως επί το πλείστον την πολιτιστική του συμπεριφορά, τα πρέπει και τα οφείλω του, τις αρέσκειες και απαρέσκειές του, τις έλξεις και απωθήσεις του ή τις ιδεολογίες και τα πιστεύω του και που όλα μαζί τον ωθούν σε δράση, δίνοντας «νόημα» στην καθημερινή του ζωή και δικαιολογώντας τους καταστροφικούς πολέμους που εξαπολύει πολλές φορές εναντίον άλλων μιμιδίων, πολεμώντας δήθεν για τις αξίες του και τον «πολιτισμό» ή ενάντια στη «χυδαιότητα», «βαρβαρότητα» και «απιστία», αλλά εξυπηρετώντας στην πραγματικότητα πάντοτε το συμφέρον αυτών των ίδιων ιογόνων μιμιδίων από τα οποία έχει ο ίδιος ασυνείδητα, άκριτα και ανοχύρωτα μολυνθεί!
Αυτή είναι η «Μιμιδιομηχανή» της Susan Blackmore, ο «άνθρωπος μίμηση» ή «άνθρωπος μηχανή», χωρίς καμιά ουσιαστική «ταυτότητα» ή εσωτερικό «εαυτό» ή «ψυχή» μέσα του: συγκροτήματα απλώς μιμιδίων, μιμιδιακές ιστορίες, ιδέες και ιδεολογίες που εξυπηρετούν, καλύπτουν και δικαιολογούν άλλα μιμίδια…. Μιμίδια πίσω από μιμίδια, πίσω από άλλα μιμίδια, σε μια ατέρμονη ακολουθία, σαν τους φλοιούς του κρεμμυδιού, χωρίς κανένα ίχνος ουσίας ή «πυρήνα» στο κέντρο τους. Απλά όλοι αυτοί οι μιμιδιοφλοιοί δημιουργούν την παραίσθηση του «εαυτού», της «ψυχής» ή του «ανεξάρτητου» και ως ένα σημείο δυνητικά «αθάνατου», αν ενστερνιστεί κάποιος τις διδασκαλίες της τοπικής θρησκείας του, δήθεν «ατομικού» όντος!
Καταλαβαίνω την πιθανή αντίδρασή σας…Αλλά γίνετε πιο στοχαστικοί για να καταλάβετε…Δεν είμαστε αυτό που υποτίθεται ότι είμαστε και τόσο πολύ σεβόμαστε και αγαπάμε! Είμαστε ένα τίποτα, ένα παιχνίδι στα χέρια των πολιτιστικών μας μιμιδίων, μια μιμιδιομηχανή, ή όπως χιουμοριστικά έχει ειπωθεί από τους εξελικτιστές βιολόγους μια κότα, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά το μέσον για να γεννήσει ένα αυγό ένα άλλο αυγό ή για να φτιάξουν ένα ή περισσότερα μιμίδια, άλλα μιμίδια, ή, όπως επίσης το έθεσε ο Daniel Denett “λόγιοι που χρησιμοποιούν οι βιβλιοθήκες για να δημιουργήσουν άλλες βιβλιοθήκες!». Ο ίδιος θεωρεί τα μιμίδια σαν ένα διαπιστωμένο πια γεγονός και τον άνθρωπο σαν «ένα ζώο μολυσμένο από μιμίδια»!
Ναι, είμαστε απλά παιχνιδάκια στα χέρια των πολιτισμικών μας γονιδίων που προσπαθούν συνεχώς να καταλάβουν τον εγκέφαλό μας και τη μνήμη μας και ας φανταζόμαστε τον εαυτό μας σαν «αετοί», «άνθρωποι» ή ακόμα «μάγοι» και «υπεράνθρωποι». Δεν έχουμε καμιά «οντότητα» ή «ουσιαστικότητα», αλλά αυτό δε σημαίνει και ότι δεν μπορούμε να αποκτήσουμε! Η «ψυχή», ο «εαυτός», η «ταυτότητα» δεν υπάρχουν, αλλά θα μπορούσαν ίσως να υπάρξουν μετά από πολύ κόπο και τριβή… Προς το παρόν η «φύση» και ο «Θεός» τα αντιμάχονται … δεν τα χρειάζονται, μπορούν να κάνουν και χωρίς αυτά… Η ουσιαστική και συνειδητή εξέλιξη που λαθεμένα νομίζει ότι κατέχει ο μηχανικός άνθρωπος είναι «ενάντια» στη φύση, ενάντια στο «θεό»!
Στη Μιμιδική οι ιδέες θεωρούνται σαν ανεξάρτητες σχεδόν οντότητες, σε μια συμβιωτική σχέση με τους ανθρώπινους εγκεφάλους και τους πολιτισμούς. Τα μιμίδια τώρα που παράγουν με τον ανταγωνισμό τους τον ανθρώπινο πολιτισμό, μερικές φορές ανταγωνίζονται και με τα ίδια τα γονίδια, όπως π.χ. με την πολιτιστικά επιβαλλόμενη αγαμία σε ορισμένες τάξεις ιερέων και ασκητών. Εδώ ο φυσικός και σαρκικός έρωτας «εξευγενίζεται» και μετασχηματίζεται στον «θείο» έρωτα», εισβάλλοντας μεταμφιεσμένος στα μυστικιστικά οργασμικά οράματα των «αγίων» (Βλέπε Αγία Τερέζα της Αβίλης), αν δε βρει άλλες παραφυσικές διεξόδους...
Όπως σημειώνει η Blackmore, «κάθε μιμίδιο που μπορεί να αντιγραφεί, θα αντιγραφεί. Ο κόσμος είναι έτσι γεμάτος από επιτυχή μιμίδια. Τα υπόλοιπα έχουν απλώς εκλείψει. Τα μιμίδια μπορούν να εμφανιστούν με άπειρους τρόπους. Κάθε φορά που λέμε κάτι, αυτό είναι ένα πιθανόν μιμίδιο που μπορεί να αντιγραφεί από κάποιον ή όχι. Ο εγκέφαλός μας συνδέει συνεχώς παλαιά μιμίδια σε καινούργιους συνδυασμούς δημιουργώντας νέα μιμίδια. Υπάρχει συνεχώς μια «δημιουργική» εξελικτική διαδικασία μέσα στο κεφάλι μας και με τους ανθρώπους που επικοινωνούμε. Δεν υπάρχει συνεπώς μόνον ο βιολογικός αντιγραφέας, αλλά και ο πολιτιστικός, και από την αλληλεπίδρασή τους έχουμε, τελικά, σύμφωνα με την Blackmore, τη συνεξέλιξη μιμιδίων-γονιδίων:
Υπάρχουν φαινόμενα που δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνον από το γενετικό κίνητρο (όπως π.χ. η γλώσσα, η οποία δε φαίνεται να προσφέρει κανένα γενετικό πλεονέκτημα), αλλά εξηγούνται εύκολα με το μιμιδιακό κίνητρο. Οι άνθρωποι εξελίχθηκαν κατά μήκος δύο και όχι ενός αξόνων: του γενετικού και του μιμιδιακού. Η γλώσσα διαδίδει μιμίδια. Επομένως η γλώσσα εξελίχθηκε για να διαδώσει καλύτερα τα μιμίδια. Η γλώσσα δεν αντιπροσωπεύει ένα εξελικτικό πλεονέκτημα για τα γονίδια, αλλά για τα μιμίδια. Αμφότερα γονίδια και μιμίδια είναι αντιγραφείς με ισοδύναμο στάτους. Η εξέλιξη της ανθρώπινης φυλής καθοδηγείται από τη συνεξέλιξη των δυο αυτών αντιγραφέων….
Μια βασική διαφορά των δυο αυτών παράλληλων εξελίξεων, της βιολογικής και της πολιτιστικής, είναι ότι η μιμιδιακή εξέλιξη είναι στην πραγματικότητα Λαμαρκιανή (τα επίκτητα χαρακτηριστικά μπορούν να διαβιβαστούν στους απογόνους), ενώ η γενετική όχι. Ο ίδιος ο συνειδητός εαυτός μας θεωρείται επίσης ένα σύνθετο μιμίδιο, ένα συμμιμίδιο, μια ιστορία φτιαγμένη από τα μιμίδια. Από αυτή την άποψη, δεν έχει κανένα νόημα να μιλάμε για ελεύθερη βούληση. Η ελεύθερη βούληση είναι το επακόλουθο της ιστορίας (μιας πολύ σύνθετης ιστορίας, λόγω τόσο πολλών αλληλεπιδρόντων μιμιδίων) που παίζεται μέσα στο κεφάλι μας. Το "σχέδιο του σώματος" επιτυγχάνεται μέσω του ανταγωνισμού των γονιδίων, δηλ. τα γονίδια ανταγωνίζονται για να μεταβιβαστούν σε ένα άλλο σώμα και στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας σχηματίζεται το σώμα. Το "σχέδιο του μυαλού" από την άλλη μεριά επιτυγχάνεται με τον ανταγωνισμό των μιμιδίων: τα μιμίδια ανταγωνίζονται να περάσουν σε ένα άλλο μυαλό και στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας δημιουργείται το μυαλό. Χρειάζονται και οι δυο παράγοντες: ο γενετικός και ο μιμιδιακός, για να εξηγήσουμε τι είμαστε. Τα γονίδια μας δίνουν γενικά μερικές ικανότητες ή δεξιοτεχνίες και μετά τα μιμίδια καθορίζουν πώς θα τις χρησιμοποιήσουμε. Μπορεί π.χ. κάποιος να είναι γενετικά προικισμένος σα συγγραφέας, αλλά τα μιμίδια είναι αυτά που θα καθορίσουν τι ακριβώς αυτός θα γράψει.
Κάποιες ιδέες θα μεταδοθούν με λιγότερη επιτυχία από άλλες. Οι δεύτερες τελικά θα εκλείψουν, ενώ οι πρώτες θα επιβιώσουν, θα εξαπλωθούν και τελικά, κατά το μάλλον ή ήττον θα μεταλλαχτούν, συνεχίζοντας την εξέλιξή τους. Στη διαδικασία αυτή της εξέλιξης και μετάλλαξης θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι τα μιμίδια που αναπαράγονται πιο αποτελεσματικά κι εξαπλώνονται έτσι καλύτερα, μπορεί να αποδειχτούν μερικές φορές πολύ επιβλαβή για τους ξενιστές τους, όπως π.χ. το αυτοτοξικό μιμίδιο της αυτοκτονίας των καμικάζι πολεμιστών, του χαρακίρι των ταπεινωμένων σαμουράι ή της ομαδικής αυτοκτονίας των μελών διαφόρων θρησκευτικών αιρέσεων.
Μια άλλη βασική διαφορά μεταξύ γονιδίων και μιμιδίων είναι ότι στα γονίδια η αντιγραφή ή γενετική μεταφορά γίνεται πάντα «κάθετα» (από το γονέα στο παιδί) και σε περιορισμένο μόνον αριθμό απογόνων. Αντίθετα, στην πολιτιστική μεταφορά τα μιμίδια μπορούν να διαβιβαστούν με οποιοδήποτε τρόπο μεταξύ δυο οποιωνδήποτε ατόμων («οριζόντια» μετάδοση) και σε μεγάλη έτσι ποσότητα αντιγράφων, κάνοντάς τα έτσι να μοιάζουν περισσότερο με τις μολύνσεις ή τα παράσιτα. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που για τη μελέτη της διάδοσης των ιδεών έχουν χρησιμοποιηθεί μοντέλα από την γενετική των πληθυσμών και της επιδημιολογίας! Μια ακόμα «παρασιτική» ιδιότητα των μιμιδίων είναι ότι μπορούν να παραμείνουν αδρανή για μεγάλες χρονικές περιόδους, μέχρι να ενεργοποιηθούν τελικά από κάποια ειδική συνθήκη ή μηχανισμό, κατ’ ανάλογο τρόπο με τους βιολογικούς ιούς ή τους ιούς των υπολογιστών.
ΚΥΚΛΟΣ ΖΩΗΣ, ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΕΞΑΠΛΩΣΗ
ΚΑΙ ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΩΝ ΜΙΜΙΔΙΩΝ
Ένα πολιτιστικό γνώρισμα μπορεί να έχει εξελιχθεί με τον τρόπο που έχει εξελιχθεί απλά επειδή είναι πλεονεκτικό προς τον εαυτό του
Richard Dawkins
Αντιγραφόμενα από εγκέφαλο σε εγκέφαλο τα μιμίδια πολλαπλασιάζονται μέσω της κοινωνίας, εξελισσόμενα τυφλά, καθώς προχωρούν διαμορφώνοντας τον πολιτισμό μας.
Susan Blckmore
Σύμφωνα με τον Dawkins, τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά ενός αποτελεσματικού αντιγραφέα: Η πιστότητα της αντιγραφής (όσο πιο πιστό είναι το αντίγραφο, τόσο περισσότερο μέρος του αρχικού μοντέλου θα παραμένει μετά από πολλούς κύκλους αντιγραφής), η γονιμότητα (όσο ταχύτερη είναι η αντιγραφή, τόσο περισσότερο θα εξαπλωθεί το μιμίδιο και η μακροβιότητα (όσο περισσότερο ζει το αντιγραφόμενο «σχέδιο», τόσο περισσότερα αντίγραφα θα μπορούν να παραχθούν απ’ αυτό).
Πολλά ισχυρά πολιτιστικά μιμίδια διαθέτουν και τα τρία αυτά χαρακτηριστικά., όπως π.χ. τα θρησκευτικά δόγματα, τα οποία έχουν ειδικούς μάλιστα αυστηρούς κανόνες εναντίον μιας λαθεμένης αντιγραφής (π.χ. «ιερά κείμενα» και κανόνες εναντίον των «αιρέσεων»…).
Υπάρχουν όμως και ορισμένες εξελικτικές τάσεις που βοηθούν λιγότερο ή περισσότερο στην αντιγραφή ενός μιμιδίου. Αυτές περιλαμβάνουν:
Την Εμπειρία: Εάν ένα μιμίδιο δε συσχετίζεται με την εμπειρία ενός ατόμου, τότε η πιθανότητα της ενθύμησής του είναι μικρή.
Την Ευχαρίστηση ή τον Πόνο: Εάν ένα μιμίδιο καταλήγει σε μεγαλύτερη ευχαρίστηση ή λιγότερο πόνο για τον ξενιστή του, τότε υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα αυτός να το θυμηθεί.
Το Φόβο ή τη Δωροδοκία: Εάν ένα μιμίδιο περιλαμβάνει μια απειλή για τον άνθρωπο, τότε αυτός μπορεί να φοβηθεί και να το πιστέψει. Παρόμοια, εάν ένα μιμίδιο υπόσχεται κάποια μελλοντική ανταμοιβή, τότε οι άνθρωποι έχουν την τάση να το πιστέψουν. Κλασσικό παράδειγμα είναι η απειλή της αιώνιας τιμωρίας των θρησκευτικών δογμάτων, εάν κάποιος παρατυπήσει στις προτροπές τους, ή, όπως τα ίδια λένε, να «αμαρτήσει»…
Τη Λογοκρισία: Εάν ένας οργανισμός καταστρέφει όλα τα συστήματα ενθύμησης ενός ιδιαίτερου μιμιδίου ή ελέγχει τη χρήση του, τότε το μιμίδιο αυτό έχει ένα επιλεκτικό μειονέκτημα.
Την Οικονομική Επιφάνεια: Εάν άνθρωποι ή οργανώσεις με οικονομική επιφάνεια (“rich and famous”…) και επιρροή εκθέτουν ένα ιδιαίτερο μιμίδιο, τότε το μιμίδιο αυτό έχει μια μεγαλύτερη πιθανότητα να αντιγραφεί σε ένα μεγαλύτερο ακροατήριο. Εάν επίσης ένα μιμίδιο υποτίθεται ότι βοηθάει ένα άτομο να αποκτήσει περισσότερα χρήματα, τότε αυτό διαδίδεται ευκολότερα μέσω της μίνησης (π..χ. «Ο χρόνος είναι χρήμα»... «Με τη σκληρή δουλειά μπορείς να επιτύχεις τα πάντα!» κ.λ.π.).
Τη Διάκριση: Εάν ένα μιμίδιο επιτρέπει στους ακροατές του να αναγνωρίζουν και να σέβονται αυτούς που το εκφράζουν, τότε το μιμίδιο αυτό έχει επιλεκτικά μια μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Οι ακροατές θα θελήσουν να γίνουν και οι ίδιοι εκφραστές του ή τουλάχιστον μιας άλλης εξελιγμένης ή αλλοιωμένης απόδοσής του.
Σύμφωνα με τη Μιμετική, τα μιμίδια αναπτύσσονται μέσω φυσικής επιλογής, ανάλογα με τη Δαρβινική θεωρία της βιολογικής εξέλιξης, μέσω των διαδικασιών της παραλλαγής, μετάλλαξης, ανταγωνισμού και κληρονομικότητας, επηρεάζοντας την αναπαραγωγική αποτελεσματικότητα ενός οργανισμού. Έτσι μερικά μιμίδια ή ιδέες θα μεταδοθούν αναποτελεσματικότερα από άλλα και θα και εκλείψουν, ενώ άλλα θα επιβιώσουν, θα εξαπλωθούν και θα μεταλλαχθούν προς κάτι καλύτερο ή χειρότερο. Τα πιο πετυχημένα πάντως μιμίδια στους ξενιστές τους δε είναι πάντα αυτά που ,όπως υποτίθεται, τον οφελούν, αλλά εκείνα που αναπαράγονται πιο αποτελεσματικά. Με αυτή την έννοια μερικά από αυτά τα «αποτελεσματικά» μιμίδια μπορεί να αποβούν λίαν επιβλαβή για τους ξενιστές τους.
Τα μιμίδια δεν αντιγράφονται πάντα τέλεια και μπορούν να παραποιηθούν εντελώς μετά από αρκετές αντιγραφές, μοιάζοντας τότε ελάχιστα με το πρωτότυπο. Πολλά μη ελεγχόμενα πολιτιστικά μιμίδια αναπαράγονται με αυτό τον τρόπο, κατά αναλογία με το παιχνίδι του «χαλασμένου τηλεφώνου». Η «φυσική» πάντως επιλογή ευνοεί τα μιμίδια που μπορούν να κατανοηθούν ευκολότερα, να ενθυμηθούν και να μεταδοθούν στους άλλους. Δυσνόητες αποδόσεις ενός χρήσιμου μιμιδίου είναι επιλεκτικά αναποτελεσματικές και σύντομα εκλείπουν.
Το μιμίδια επίσης δεν μεταλλάσσονται με έναν παθητικό πάντα τρόπο. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος όπου εδρεύουν μπορεί να τα τροποποιήσει ενεργητικά, κάτι αντίστοιχο με τους κυτταρικούς μηχανισμούς διόρθωσης των γενετικών λαθών. Στην πραγματικότητα οι άνθρωποι δημιουργούν και τροποποιούν μιμίδια συνεχώς, ακόμα και μέσω του εσωτερικού τους διαλόγου.
Σχετικά με τον Κύκλο Ζωής τώρα ενός μιμιδίου οι επιστήμονες δέχονται ότι αποτελείται από τέσσερα βασικά στάδια που προσδιορίζουν συγχρόνως και την αποτελεσματικότητά του:
1.Την Αφομοίωση του μιμιδίου από ένα άτομο, το οποίο με αυτόν τον τρόπο γίνεται ξενιστής αυτού του μιμιδίου.
2. Τη Διατήρηση του μιμιδίου στη μνήμη αυτού του ατόμου.
3. Την Έκφραση ή εκτέλεση αυτού του μιμιδίου από το συγκεκριμένο άτομο με τη γλώσσα, τη συμπεριφορά ή οποιαδήποτε άλλη μορφή επικοινωνίας που μπορεί να γίνει αντιληπτή από τους άλλους.
4. Τη Μετάδοση του δημιουργημένου με αυτόν τον τρόπο μηνύματος σε ένα ή περισσότερα άλλα άτομα.
Αυτό το τελευταίο στάδιο ακολουθείται στη συνέχεια πάλι από το πρώτο, ολοκληρώνοντας έτσι τον κύκλο της αντιγραφής. Σε καθένα από τα τέσσερα αυτά στάδια δρουν οι δυνάμεις της «φυσικής επιλογής, με αποτέλεσμα μερικά μιμίδια να προτιμούνται και άλλα να εξαλείφονται.
Ως προς την επιλεκτικότητα τώρα και αποτελεσματικότητα των διαφόρων μιμιδίων μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
Για να είναι επιτυχές ένα μιμίδιο και να συνεχίσει να υπάρχει, πρέπει να ικανοποιεί τρεις βασικούς όρους:
1. Να βρει έναν τουλάχιστον ξενιστή να το αποθηκεύσει στη μνήμη του.
2. Η "εκτέλεσή" του να μην θέτει σε κίνδυνο τη ζωή του ξενιστή - τουλάχιστον μέχρι αυτό να αναπαραχθεί.
3. Να μπορεί το μιμίδιο αυτό να αντισταθεί στην επίθεση άλλων αντιτιθέμενων μιμιδίων.
Εάν πάντως ένα μιμίδιο είναι ιδιαίτερα μολυσματικό (αυτοτοξικό), μπορεί να διαδοθεί και ας μην ικανοποιεί τα τρία παραπάνω κριτήρια. Τα παρασιτικά μιμίδια εξαρτώνται για τη διάδοσή τους μόνον από την εσωτερική τους δομή και αποσκοπούν στη μόλυνση ενός μέγιστου αριθμό φορέων, αδιαφορώντας τελείως για την ευημερία τους. Αυτή ακριβώς η μολυσματικότητα ή επιδημικότητα διαφοροποιεί σημαντικά τη μιμιδιακή από τη γονιδιακή επιλογή. Τα γονίδια δεν είναι μολυσματικά. Το ζήτημα αυτής της μολυσματικότητας των μιμιδίων γίνεται μάλιστα σημαντικότερο όσο καλύτερα είναι τα διαθέσιμα μέσα επικοινωνίας. Είναι εντυπωσιακό άλλωστε το πόσο γρήγορα εξαπλώνονται σήμερα οι μόδες και οι χοροί σε ολόκληρο τον κόσμο.
Συνήθως, σα μια προτροπή προς την αντιγραφή του, το μιμίδιο συμπεριλαμβάνει διάφορα ελκυστικά χαρακτηριστικά για να πείσει τον ξενιστή του να μολυνθεί από αυτό - όπως π.χ. «ελευθερία», «τάξη», «ασφάλεια», «οικονομικά οφέλη» κ.α. - ή καταφεύγει ακόμα και στην κινδυνολογία και απειλή (χαρακτηριστικό γνώρισμα των πολιτικών και θρησκευτικών δογμάτων) για να πείσει τους αναποφάσιστους.
Γενικότερα ένα σύνθετο μιμίδιο ή συμμιμίδιο, για να μπορεί να διαδοθεί ευκολότερα, πρέπει να περιλαμβάνει τέσσερα βασικά μέρη: το δόλωμα, το αγκίστρι, την απειλή και το εμβόλιο.
Το Δόλωμα είναι το μέρος του μιμιδίου που υπόσχεται ότι θα ωφελήσει τον ξενιστή του. Αυτό συνήθως δικαιολογεί, αλλά δεν παροτρύνει ρητά την αντιγραφή του μιμιδίου. Ονομάζεται επίσης συμμιμίδιο ανταμοιβής. Στις περισσότερες θρησκείες είναι η «Σωτηρία», ο Παράδεισος», η «Απελευθέρωση» ή η «Αιώνια Ευδαιμονία». Άλλα συνηθισμένα συμμιμίδια δολώματα είναι η «Ασφάλεια», η «Ευημερία» και η «Ελευθερία».
Πόσοι και πόσοι φτωχοί Άραβες αγωνιστές στη Μέση Ανατολή δε ζώστηκαν με βόμβες και αυτοθυσιάστηκαν για το καλό του λαού τους και για να πάνε οι ίδιοι στον «Παράδεισο», όπως τους έταξαν οι καθοδηγητές τους, και για να ζήσουν και οι υπόλοιποι κοντινοί συγγενείς τους πιο ανθρώπινα από την υλική αποζημίωση προς την οικογένεια του θυσιασθέντος «μάρτυρα»! Πόσα και πόσα μέλη επίσης μιας θρησκευτικής σέκτας δεν αυτοκτόνησαν ομαδικά, παρασυρόμενα από τους ηγέτες τους, για να πάνε και αυτοί μια ώρα αρχύτερα στον «Παράδεισο»…
Μερικά πάντως δολώματα είναι αρκετά πιο απλά, όπως π.χ. στην αφήγηση ενός αστείου ή ανέκδοτου που ακούσαμε. Το επαναλαμβάνουμε συνήθως στους άλλους, για να τους κάνουμε να γελάσουν και να αποδειχθούμε έτσι έμμεσα πνευματώδεις και δημοφιλείς προς αυτούς.
Το Αγκίστρι ή Γάντζος είναι το τμήμα του μιμιδίου που παροτρύνει την αντιγραφή του. Το αγκίστρι είναι συνήθως πιο αποτελεσματικό όταν δεν εκφράζεται ρητά, αλλά αποτελεί μια λογική συνέπεια του περιεχομένου του μιμιδίου.
Η Απειλή είναι το μέρος του συμμιμιδίου που ενθαρρύνει την προσκόλληση και αποθαρρύνει την ελαττωματική αντιγραφή. Στα περισσότερα θρησκευτικά μιμίδια είναι η «Καταδίκη στην Κόλαση" ή η «Αιώνια Τιμωρία».
Τέλος το Εμβόλιο είναι το μέρος του σύνθετου μιμιδίου που το προστατεύει από τα ανταγωνιστικά του μιμίδια.:
• Το εμβόλιο του Συντηρητισμού είναι το εξής: Αντισταθείτε αυτόματα σε όλα τα νέα μιμίδια!.
• Το εμβόλιο της Ορθοδοξίας είναι το εξής: Απορρίψτε αυτόματα όλα τα νέα μιμίδια!
Το εμβόλιο της Επιστήμης είναι το εξής: Ελέγξτε τα νέα μιμίδια ως προς τη θεωρητική τους συνέπεια και, όπου είναι δυνατόν, για την εμπειρική επαναληψιμότητά τους. Να γίνεται συνεχής επανεκτίμηση των παλιών μιμιδίων. Να αποδέχεστε τα σύνθετα μιμίδια μόνον υπό όρους, εν αναμονή της μελλοντικής τους επαναξιολόγησης.
• Το εμβόλιο του Ριζοσπαστισμού είναι το εξής: Αποδεχθείτε ένα νέο σύνθετο μιμίδιο, απορρίψτε όλα τα άλλα!
• Το εμβόλιο του «Μηδενισμού» είναι το εξής:: Απορρίψτε όλα τα σύνθετα μιμίδια, νέα και παλιά!
• Το εμβόλιο της «Νέας Εποχής» είναι το εξής: Δεχτείτε όλα τα ελκυστικά μιμίδια, παλιά και νέα, ανεξάρτητα από την εμπειρική (ή ακόμα την εσωτερική) τους συνέπεια. Απορρίψτε όλα τα άλλα!
Γενικότερα τα μιμίδια προσπαθούν να συσχετίζονται με την εμπειρία του ατόμου στο οποίο απευθύνονται, να του προκαλούν «ευχαρίστηση», να του τάζουν διάφορα πράγματα - συνήθως φύκια για μεταξωτές κορδέλες ή οικονομικές, σεξουαλικές και «πνευματικές» απολαβές - ή να του προκαλούν φόβο και τρόμο, αν παρακούσει κάποια βασική εντολή τους. Προσπαθούν επίσης να επηρεάσουν ιδιαίτερα τα άτομα (ή να δείξουν έστω ότι τα έχουν επηρεάσει) που σέβεται και θαυμάζει για διάφορους (αδαείς και ανόητους συνήθως) λόγους ο περισσότερος κόσμος (τραγουδιστές, ηθοποιούς, πολιτικούς, πρόσωπα της επικαιρότητας ή οικονομικά επιφανή και καταξιωμένα κοινωνικά άτομα), έτσι ώστε να μπορούν τα μιμίδια, μέσω της ομαδικής μίμησης των «σπουδαίων» αυτών προσώπων, να διαδοθούν γρηγορότερα, σε όσο το δυνατόν περισσότερους ξενιστές.
Όσον αφορά τώρα το θάνατο ενός μιμιδίου, αν και αυτό μπορεί να θεωρηθεί γενικά αθάνατο, υπάρχουν τέσσερες τουλάχιστον αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν την εξάλειψή του: ο θάνατος του ξενιστή, οι αλλαγές στο περιβάλλον, η εγγενής αδυναμία του ίδιου του μιμιδίου ή η αποβολή του από άλλα μιμίδια.
ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΜΙΜΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΓΟΝΙΔΙΩΝ
Παρόλο που και η γονιδιακή και η πολιτιστική εξέλιξη υφίστανται τις τυφλές διαδικασίες της φυσικής επιλογής, η μιμιδιακή είναι αρκετά πιο ευλύγιστη από τη βιολογική. Τα γονίδια μεταβιβάζονται αρκετά βραδύτερα από τα μιμίδια και αντιγράφονται σε ένα μικρό πάντα αριθμό απογόνων, ενώ τα μιμίδια μπορούν να αντιγραφούν σε ένα απεριόριστο αριθμό ατόμων.
Σύμφωνα με τον ιδρυτή της κοινωνιοβιολογίας Ε. Ο. Wilson, «τα γονίδια κρατούν τον πολιτισμό δεμένο με ένα λουρί». Με άλλα λόγια, αν και μερικές φορές μπορεί ο πολιτισμός να αναπτυχθεί προς μια κατεύθυνση που είναι αντιπαραγωγική για τη διάδοση των γονιδίων, αυτός θα επανέλθει μακροπρόθεσμα στην καθοριζόμενη από τα γονίδια φυσική επιλογή, όπως ένα απομακρυσμένο σκυλί που συγκρατείται με ένα λουρί από τον ιδιοκτήτη του. Υπό αυτή την έννοια τα μιμίδια είναι σκλάβοι των γονιδίων και μπορούν να ευημερούν μόνον μέσω αυτών..
Δε φαίνεται όμως αυτό να ισχύει. Η μιμιδιακή εξέλιξη είναι πολλές τάξεις μεγέθους γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη από τη γενετική εξέλιξη. Τα τελευταία δέκα χιλιάδες χρόνια, παρόλο που η βιολογική μας δομή έχει παραμείνει ουσιαστικά σταθερή, ο πολιτισμός μας έχει αλλάξει δραματικά. Η μεγαλύτερη εξελιξιμότητα των μιμιδίων τα φέρνει πολλές φορές σε ανταγωνισμό με τα γονίδια, και παρά την άποψη του Wilson και άλλων πολλών εξελικτιστών επιστημόνων που τα αμελούν ανάγοντας τα πάντα στη βιολογική εξέλιξη, οι μιμιδιστές υποστηρίζουν ότι την τελική μάχη θα την κερδίσουν μακροπρόθεσμα τα πολιτισμικά μας μιμίδια, λόγω ακριβώς των πολύ ισχυρότερων χαρακτηριστικών τους.
Το γεγονός ότι τα πολιτιστικά μας μιμίδια φαίνονται να είναι εξελικτικά πιο προικισμένα από τα βιολογικά μας γονίδια έχει οδηγήσει μερικούς να ορίσουν τον άνθρωπο σαν ένα πολιτιστικό και όχι σαν ένα βιολογικό ζώο.
ΜΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΜΙΔΙΟΜΗΧΑΝΕΣ
Τα μιμίδια έχουν σαν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό τους τη διάδοσή τους μέσω της μίμησης. Γενικά θεωρείται ότι η μίμηση αναπτύχθηκε αρχικά στους μακρινούς προγόνους μας μέσα από τις διαδικασίες της φυσικής επιλογής, επειδή αποδείχθηκε μια πολύτιμη ικανότητα για τη μάθηση, η οποία αύξανε την αναπαραγωγικότητα ενός ατόμου ή επειδή η σεξουαλική επιλογή των καλύτερων μιμητών οδήγησε σε μια περαιτέρω γενετική ενίσχυση της ικανότητας των εγκεφάλων να μιμούνται καλά.
Η άποψή της είναι ότι μόλις οι πρόγονοί μας άρχισαν να βγάζουν διάφορους ήχους, μερικοί από αυτούς αντιγράφηκαν από άλλους. Τα επιτυχή αυτά μιμίδια επηρέασαν μετά την επιλεκτικότητα των γονιδίων, αναγκάζοντάς τα να κατασκευάσουν εγκεφάλους που να μπορούν να αντιγράψουν τα επιτυχή αυτά μιμίδια:
Προτείνω ότι με αυτήν την διαδικασία οι επιτυχείς ήχοι – οι βάσεις της προφορικής γλώσσας - οδήγησαν βαθμιαία τα γονίδια στη δημιουργία ενός εγκεφάλου που ήταν όχι μόνο μεγάλος, αλλά ιδιαίτερα έμπειρος στην αντιγραφή αυτών των ιδιαίτερων εκφράσεων. Το αποτέλεσμα ήταν η σημαντική ανθρώπινη γλωσσική ικανότητα. Αυτή σχεδιάστηκε από τον μιμιδιακό ανταγωνισμό και τη συνεξέλιξη μιμιδίων και γονιδίων.
Τι είναι αυτό που μας καθιστά ανθρώπους; Στην αρχή ήταν η μίμηση και η εμφάνιση των μιμιδίων Τώρα είναι ο τρόπος που εργαζόμαστε σα μιμιδιομηχανές, ζώντας στον πολιτισμό που τα μιμίδια μας έχουν κάνει να δημιουργήσουμε.
Γιατί δεν μπορούμε να σταματήσουμε να σκεπτόμαστε; Η εκπληκτική απάντηση της Μιμιδιακής είναι επειδή τα μιμίδια μας αναγκάζουν να συνεχίσουμε να σκεπτόμαστε και να μιλάμε για να διαδώσουμε περισσότερα μιμίδια!
Το βασικό θέμα του βιβλίου της « Η Μιμιδιομηχανή» είναι ότι όλοι μας είμαστε μηχανές μιμιδίων που εξελίχθηκαν σα διαδότες ιδεών. Δεν έχουμε καμιά εγγενή αξία, είμαστε μόνο τόσο καλοί όσο και οι ιδέες που διαδίδουμε. Εφευρεθήκαμε για να βοηθήσουμε το ταξίδι των ιδεών, όπως ακριβώς οι μηχανές φαξ, τα βιβλία και το Διαδίκτυο. Είμαστε ανθρώπινα τηλέφωνα, γεννημένα για να αναπαράγουν σκέψεις!
Όπως επισημαίνει:
Δεν είμαστε ούτε σκλάβοι των γονιδίων μας, ούτε λογικοί αυτεξούσιοι πολίτες που δημιουργούμε την τέχνη, τον πολιτισμό, την επιστήμη και την τεχνολογία για την ευτυχία μας. Αντίθετα, είμαστε ένα τμήμα μιας απέραντης εξελικτικής διαδικασίας στην οποία τα μιμίδια είναι οι εξελισσόμενοι αντιγραφείς κι εμείς οι Μηχανές των μιμιδίων…
Ή ακόμα:
Εμείς οι άνθρωποι είμαστε μιμιδιομηχανές. Το ίδιο είναι οι εκτυπωτές, τα τηλέφωνα, οι υπολογιστές και οι σέρβερς του διαδικτύου. Σύμφωνα με τη θεωρία της Μιμιδικής, όλες αυτές οι μηχανές σχεδιάστηκαν από την μιμιδιακή εξέλιξη. Τα μιμίδια είναι συνήθειες, δεξιότητες, ιδέες, τεχνολογίες και ιστορίες, που αντιγράφονται από άτομο σε άτομο ή από ένα άτομο σε τεχνολογικά αντικείμενα. Με άλλα λόγια, όλος ο πολιτισμός μας είναι μιμίδια. Όπως τα γονίδια, τα μιμίδια είναι εγωιστικοί αντιγραφείς. Είναι πληροφορίες που αντιγράφονται μέσω της μετάλλαξης και της επιλογής. Αυτό σημαίνει ότι εξελίσσονται προς όφελός τους, ανεξάρτητα από την επίδρασή τους στους ανθρώπους που τα αντιγράφουν, τα είδη ή τον πλανήτη….
Σήμερα η σύγχρονη τεχνολογία πληροφοριών σχεδιάζεται από την μιμιδιακή εξέλιξη. Το Διαδίκτυο και ο Παγκόσμιος Ιστοχώρος είναι οι αναπόφευκτες συνέπειες της συνεξέλιξης μεταξύ των αντιγραφέων και του μηχανισμού αντιγραφής τους. Τι θα συμβεί τώρα; Η διαδικασία δεν είναι υπό τον έλεγχό μας και δεν μπορούμε να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις. Ίσως όμως μπορούμε με την κατανόηση των εμπλεκόμενων διαδικασιών να αντιμετωπίσουμε καλύτερα το γεγονός ότι είμαστε μηχανές αντιγραφής σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο.
Την άποψη της Susan Blackmore για την αποκλειστικότητα της μίμησης μόνον στους ανθρώπους, μέσω του αυστηρά τιθεμενου από αυτήν ορισμού της μίμησης, δεν τη συμμερίζονται όλοι οι ερευνητές. Αρκετοί από αυτούς θεωρούν ότι κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στα ζώα, τα οποία επίσης μιμούνται και μαθαίνουν από τους γονείς τους τα βασικά στοιχεία για τη επιβίωσή τους. Μπορεί τα πολιτιστικά τους μιμίδια να διαφέρουν από αυτά των ανθρώπων, όμως και αυτά μιμούνται και ανταλλάσσουν μεταξύ τους μιμίδια κραυγών και συμπεριφοράς. Κατά την άποψή τους λοιπόν η Μιμιδική θα πρέπει να επεκτείνει την ανάλυσή της και στο ζωικό βασίλειο και όχι μόνον στους ανθρώπους.
Μιμιδική Μηχανική
Κατά αναλογία τώρα με τη γενετική μηχανική, υπάρχει και η μιμιδική μηχανική (Memetics) ή μιμιδιομηχανική, που ασχολείται με τη συνθετική ανάπτυξη μιμιδίων με σκοπό την αλλαγή της συμπεριφοράς των άλλων ανθρώπων. Αυτή χρησιμοποιεί συνήθως διάφορες κοινωνιολογικές και ψυχολογικές μελέτες για την αναάπτυξη των κοινωνιών, των τρόπων σκέψης των ανθρώπων, την εξέλιξη και υποβλητικότητα του μυαλού τους και άλλα πολλά. Τη μιμετική αυτή μηχανική χρησιμοποιεί σ' ένα μεγάλο μέρος το σύστημα για να υποδουλώνει και ελέγχει τις μεγάλες μάζες.
Τις ίδιες ιδέες της μιμετικής μηχανικής (και της προπαγάνδας) χρησιμοποιεί συνειδητά και η εμπορική διαφήμιση για να διεισδύσει επίσης στις μεγάλες μάζες.
Από την άλλη μεριά, μόλις ανοίξει κάποιος το στόμα του και πει κάτι ή κάνει κάτι που δεν έχει ακόμα αντιγραφεί από κάποιον άλλον, αλλά που μπορεί να αντιγραφεί από άλλους, τότε αυτός έχει απελευθερώσει ένα νέο μιμίδιο! Με αυτή την έννοια θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλοι μας τελικά είμαστε σε έναν ορισμένο βαθμό (οι περισσότεροι ασυνείδητα) μιμιδιο-μηχανικοί....
ΜΙΜΙΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Το Διαδίκτυο είναι το καλύτερο σύγχρονο μέσον για τη γρήγορη, αποτελεσματική και πιστή διάδοση των μιμιδίων, «ο παράδεισος των μιμιδίων», όπως έχει περιγραφεί, ή ακόμα «ο έσχατος ξενιστής μιμιδίων». Μπορεί να μεταβιβάσει οποιοδήποτε είδος πληροφοριών, σε οποιοδήποτε σχεδόν μέρος του κόσμου, σε αμελητέο χρόνο. Όπως επισημαίνει η Blackmore:
Το Διαδίκτυο είναι ένας αληθινός παράδεισος για τα μιμίδια. Οι υπολογιστές αποθηκεύουν τις πληροφορίες ακριβέστερα από τους ανθρώπινους εγκεφάλους και μπορούν να αντιγράψουν αυτές τις πληροφορίες γρήγορα σε ένα απέραντο πλήθος άλλων υπολογιστών. Αυτό σημαίνει ότι συμβαίνει μια νέα διαδικασία μιμιδιακής παρόρμησης στην οποία η αύξηση των διαθέσιμων μιμιδίων προκαλεί αύξηση στις μηχανές αντιγραφής τους κ.ο.κ.. Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνον το Διαδίκτυο, αλλά και τα κινητά τηλέφωνα, τα CD players, MP3 playerς, DVDs, τηλεοπτικά τηλέφωνα και πολλά άλλα. Είναι η εποχή μας, η εποχή των βιολογικών μιμιδιομηχανών. Ελάχιστοι άνθρωποι σήμερα στις αναπτυγμένες κοινωνίες μπορούν να αντισταθούν στην επιθυμία ενός κινητού τηλφώνου. Σύντομα θα αισθανθούν την ανάγκη να πάρουν τον πιο πρόσφατο δέκτη, ενισχυτή σκέψης και όλα τα είδη ενισχύσεων που θα μετατρέψουν τους βιολογικούς τους εγκεφάλους σε υπερυπολογιστές. Θα μπορούν τότε να αποθηκεύσουν και να διαβιβάσουν ακόμη περισσότερα μιμίδια και τα μιμίδια θα συνεχίσουν την επέκταση αυτής της ικανότητας. Ήδη είμαστε παραφορτωμένοι…
Το Διαδίκτυο είναι επίσης ο παράδεισος των ψηφιακών ιών και των κατασκοπευτικών προγραμμάτων (spyware). Σήμερα δεν μπορείς να κυκλοφορήσεις σε αυτό χωρίς ένα τείχος προστασίας (firewall) και ένα καλό αντικατασκοπευτικό πρόγραμμα. Αυτά όμως δεν εμποδίζουν τους εκατομμύρια διανοητικούς ιούς του Διαδικτύου να μολύνουν το μυαλό μας. Ο εγκέφαλός μας, όπως ήδη τονίσαμε, δε διαθέτει κανένα τείχος προστασίας και είναι ιδιαίτερα δεκτικός και παθητικός στις μιμιδιακές αυτές μολύνσεις και υποβολές.
ΟΙ ΙΟΙ ΤΟΥ ΝΟΥ
Το κεφάλαιο είναι νεκρή εργασία Ζει απομυζώντας σαν βρικόλακας τη ζωντανή εργασία και ζει τόσο περισσότερο όσο περισσότερη εργασία αυτό απορροφά.
Ο Μάρξ για το Κεφάλαιο – μια ρήση που ταιριάζει πολύ στην περιγραφή των ιών.
Όλοι γενικά οι άνθρωποι προσπαθούν να μολύνουν τους άλλους με τα μιμίδια που βρίσκουν πιο ελκυστικά, ανεξάρτητα από τη αντικειμενική αξία τους ή από το αν μερικά από αυτά μπορεί να αποδειχτούν επιβλαβή για τους ξενιστές τους. Όλες οι διάφορες ιδέες και ιδεολογίες μολύνουν όπως ένας ιός ή ένα βακτηρίδιο παρασιτικά το μυαλό μας, μεταβάλλοντας τη συμπεριφορά μας, κάνοντάς μας να θέλουμε να μιλήσουμε γι’ αυτές στους φίλους μας, εκθέτοντας έτσι και αυτούς στη μόλυνσή τους.
Πράγματι, ορισμένες ομάδες μιμιδίων μπορούν να ενεργήσουν σα "μιμιδιακοί ιοί". Δρουν σαν ανεξάρτητες οντότητες που συνεχίζουν να μεταβιβάζονται ακόμη και σε βάρος των ξενιστών τους. Οι Σούφι έχουν μια αντίστοιχη διδασκαλία για τα Muwakkals, ατομικά όντα ή στοιχειακά που αποτελούν την ανθρώπινη σκέψη! Ανεξάρτητα από το αν αυτό συμβαίνει ή όχι πραγματικά, είναι γεγονός ότι τα μιμίδια συμπεριφέρονται ανάλογα με τους ζωντανούς οργανισμούς, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους επιστήμονες να χρησιμοποιήσουν τις τεχνικές της επιδημιολογίας, της θεωρίας της εξέλιξης, της ανοσολογίας, της γλωσσολογίας και της σημειωτικής, για να μελετήσουν τον τρόπο αναπαραγωγής και εξάπλωσής τους.
Ο Μαρξ ονόμασε τη θρησκεία «όπιο του λαού», αλλά ο δεδηλωμένος αθεϊστής Dawkins προχώρησε ακόμα περισσότερο και την ονόμασε στο βιβλίο του «Η Αυταπάτη της Θρησκείας ( The God Delusion, 2006), μαζί με όλα τα θρησκευτικά μιμίδια, μολυσματικούς «Ιούς του Νου».
Ο ίδιος αναφέρει το παράδειγμα ενός ιδιαίτερου μερμηγκιού που αναρριχάται με κόπο σε κάποιο μίσχο χλόης, όχι για κάποιο ιδιαίτερο λόγο ή όφελος, αλλά για να το φάει ένα ενδεχόμενο περαστικό πρόβατο, στο στομάχι του οποίου θα μπορέσει να αναπαραχθεί ο τρηματώδης σκώληκας (ταινία) που έχει μολύνει παρασιτικά τον εγκέφαλο αυτού του μερμηγκιού προτρέποντάς το προς τη συγκεκριμένη δράση!
Μιλάει για τον πυρήνα των κυττάρων, τον «παράδεισο» αυτόν του «νόμιμου» και του παρασιτικού DNA. Το τελευταίο μπορεί να ενωθεί αδιάρρηκτα με το πρώτο, ακόμα και μέσα στα χρωμοσώματα, χωρίς να μπορεί να διακριθεί από αυτό. Προχωράει μετά στους υπολογιστές και στο κατάλληλο περιβάλλον που και αυτοί προσφέρουν για την αντιγραφή «νόμιμων» προγραμμάτων και παρασιτικών ψηφιακών ιών που μπολιάζονται πάνω τους επιζητώντας μέσω αυτών την αντιγραφή τους.
Όλη αυτή η παρασιτική δράση, εξηγεί, μπορεί και συμβαίνει διότι απλούστατα ο πυρήνας των κυττάρων και οι υπολογιστές παρέχουν ένα ιδανικό περιβάλλον για την ανάπτυξη αυτών των ιών, με ένα καλά εδραιωμένο μηχανισμό για την αντιγραφή και διάδοσή τους .
Μετά από το κύτταρο και τους υπολογιστές προχωρά στον ανθρώπινο εγκέφαλο, που και αυτός προσφέρει ένα θαυμάσιο περιβάλλον για την ανάπτυξη ανάλογων παρασίτων ή εγκεφαλικών ιών - «ιών του νου», όπως τους ονομάζει - ιδιαίτερα τοξικών ιδεών και μιμιδίων, στις οποίες κατατάσσει προεξεχόντως τις θρησκείες, θεωρώντας τες γενικά σαν ένα επιδημικό φαινόμενο.
Οι πιο ευφυείς ιοί δεν είναι αυτοί που προκαλούν μια γρήγορη τοπική καταστροφή και μπορούν στη συνέχεια να αντιμετωπιστούν, αλλά αυτοί που λανθάνουν της προσοχής και εργάζονται σιωπηλά στο παρασκήνιο, μέχρι να αποκτήσουν επιδημικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους ιούς του νου. Μπορεί να είμαστε θύμα ενός τέτοιου ιού και να μην το ξέρουμε, και μάλιστα να το αρνηθούμε σθεναρά. Και όμως ένας τέτοιος ιός μπορεί να μας παρακινεί να πιστεύουμε σε κάτι «αληθινό», «σωστό» ή «ενάρετο», χωρίς καμιά αξιόπιστη μαρτυρία ή λογική και συνεπαρμένοι μάλιστα από την «πίστη» μας να του προσδίδουμε μεγαλύτερη αξία, όσο λιγότερα στοιχεία γι’ αυτό διαθέτουμε! Συνήθως, παράλληλα με αυτή την πίστη μας, «τρέχει» και το μιμίδιο του «Μυστηρίου» αυτού που πιστεύουμε. Η βασική εδώ ιδέα είναι ότι το «μυστήριο» αποτελεί μια αρετή από μόνο του και δεν πρέπει επομένως να ξεδιαλυθεί ποτέ, για να συνεχίσει να μας προκαλεί δέος και να διατηρεί ακλόνητη την πίστη μας στα διάφορα αυθαίρετα δόγματα και ανοησίες που πιστεύουμε. Το αποκορύφωμα μιας τέτοιας ακραίας μόλυνσης είναι ο παρανοϊκός αφορισμός του Τερτυλλιανού «Certum est quia impossibile est'' - Είναι σίγουρο επειδή είναι αδύνατον!
Και δεν είναι μόνον αυτό. Η μόλυνση της «πίστης» μας δε σταματάει εδώ, σ’ εμάς τους ίδιους, στις ψευδαισθήσεις μας και στις αυταπάτες μας, αλλά προχωρά πολλές φορές σε μια εξωτερική δράση εναντίον άλλων, αντιπάλων μιμιδίων ή πίστεων άλλων ανθρώπων, σκοτώνοντάς τους ή υποστηρίζοντας έστω το θάνατό τους. Σε πιο ήπιες περιπτώσεις, κυριαρχεί απλά ένα αίσθημα «κακίας» και αντίδρασης προς τους «αλλόπιστους», «αποστάτες» ή «αιρετικούς». Από την άλλη μεριά, μερικές φορές το ίδιο το μιμίδιο της πίστης μας είναι αυτοτοξικό, επιζητώντας τη δική μας καταστροφή για διάφορους «ενάρετους» λόγους ή λόγους «σωτηρίας» μας κι «απελευθέρωσής» μας.
Μολυσμένοι από το συμμιμίδιο της πίστης και της θρησκείας ουδέποτε καθόμαστε να σκεφτούμε και να αναρωτηθούμε γιατί και με ποια στοιχεία υποστηρίζουμε έτσι άκριτα και τυφλά αυτό το σύνολο πεποιθήσεων από κάποιο άλλο. Νομίζουμε συνήθως ότι επιλέξαμε ελεύθερα ή ότι η θρησκεία μας είναι η καλύτερη, διότι είναι «η μόνη αληθινή». Αρνούμαστε να διακρίνουμε το απλούστατο γεγονός ότι η επιλογή μας αυτή δεν είναι προϊόν μιας σοβαρής διερεύνησης και εξέτασης πολλών άλλων συστημάτων, αλλά εντελώς τυφλή και τυχαία, επηρεαζόμενη άμεσα από τους τοπικούς παράγοντες της γέννησής μας. Η «πίστη» μας είναι κατά συντριπτική πλειοψηφία η πίστη συνήθως των γονέων μας και των παππούδων μας! Μολυνθήκαμε απλώς από μικροί, από το οικογενειακό και πολιτιστικό περιβάλλον μας, όταν δε διαθέταμε κανένα μέσον άμυνας για να αντιπαρατάξουμε εναντίον αυτών των τοξικών μιμιδίων.
Μέσα από τις χιλιάδες μικρές αιρέσεις χαρισματικών ηγετών που εμφανίστηκαν στη διάρκεια της ιστορίας, μερικές αποδείχθηκαν ιδιαίτερα αποτελεσματικές, διότι περελάμβαναν απλά την εντολή της αντιγραφής του με αντίστοιχες απειλές και υποσχέσεις για τους παραβάτες και τους πιστούς. Απειλές θανάτου ή αιώνιας τιμωρίας για τους ανυπάκουους και υποσχέσεις σωτηρίας και μακαριότητας για τους υπάκουους πιστούς.
Μέσα από τους ίδιους εξελικτικούς αλγόριθμους διαιωνίστηκε και η Χριστιανική Βίβλος, το κατεξοχήν αυτό «Εγωιστικό Βιβλίο» με τις χιλιάδες μεταφράσεις. Το μεγάλο τέχνασμα ή δόλωμα για την επιτυχή της διάδοση ήταν η συνταύτιση της επιβίωσής της με την επιβίωση των πιστών της ή των αντιγραφέων της! Ο ιός απέβαλε το παρασιτικό του ένδυμα και συνεξελίχθηκε μετεμφιεσμένος σε μια συμβιωτική σχέση αμοιβαίας «ωφέλειας» με τον ξενιστή του!
Εκτός από αυτό όμως το σοβαρό εξελικτικό πλεονέκτημα της Βίβλου έναντι άλλων βιβλίων που έχουν με τα χρόνια εξαφανιστεί ή παραμένουν σε ελάχιστα μόνον αντίγραφα, ένα άλλο σοβαρό επίσης πλεονέκτημά της είναι η εσωτερική της δομή: Ανάμεσα στις πολυπληθείς αντιφατικές ιστορίες της μπορούν να δικαιολογηθούν οι πιο ακραίες και αντιμαχόμενες απόψεις. Όπως παρατηρεί σε μια κριτική του ο γνωστός αστρονόμος Carl Sagan στο βιβλίο του «Ο Στοιχειωμένος από Δαίμονες Κόσμος»: "Η Βίβλος είναι γεμάτη από τόσες πολλές ιστορίες αντιφατικής ηθικής, που κάθε γενεά μπορεί να βρει τη βιβλική δικαιολόγηση για οποιαδήποτε σχεδόν δράση της: από την αιμομιξία, τη δολοφονία τη δουλεία και το μαζικό έγκλημα μέχρι την πιο εκλεπτυσμένη μορφή αγάπης, θάρρους και αυτοθυσίας".
Αυτό ακριβώς συνέβαλε επίσης στην επιβίωσή της: Όλες οι πράξεις δικαιολογούνται σε αυτήν!
Ο Dawkins είναι οξυδερκής αλλά και αμείλικτος στην ανάλυσή του για το μιμίδιο της θρησκείας ή τον «Ιό του Θεού». Όπως επισημαίνει, η εμφάνιση μπορεί να κρύψει μια αλήθεια, που είναι αρκετά διαφορετική από αυτό που τελικά αποκαλύπτεται, επειδή το ανθρώπινο μυαλό "ένα προϊόν της φυσικής επιλογής" και περιορίζεται έτσι από την εξελικτική ιστορία του. Οι αισθήσεις μας δεν εξελίχθηκαν για να μας δώσουν μια αληθινή εικόνα του κόσμου, αλλά μόνον μια χρήσιμη εικόνα του. Δημιουργούν απλά μια εικονική πραγματικότητα με την οποία αλληλεπιδρούμε. Κι επειδή ακριβώς η πραγματικότητα που παράγουν είναι εικονική, το ανθρώπινο μυαλό είναι επιρρεπές στην παραίσθηση και στο να επιβάλλει διάφορα πρότυπα και δομές εκεί που δεν υπάρχουν. Ένα παράδειγμα μιας τέτοιας παραίσθησης είναι η υποτιθέμενη ύπαρξη ενός «σχεδίου» στη φύση, ενός σχεδίου που αποδεικνύει την ύπαρξη ενός «Δημιουργού»….
Τασσόμενη στο ίδιο πλευρό η Susan Blackmore επισημαίνει:
Οι θρησκείες φτιάχνουν θεωρίες για τον κόσμο και μετά τις εμποδίζουν να ελεγχθούν. Παρέχουν συμπαθητικές, ελκυστικές και ανακουφιστικές ιδέες και τις επενδύουν με μια μάσκα "αλήθειας, ομορφιάς, και καλοσύνης". Θεωρίες μπορούν μετά να αναπτυχτούν, παρά την αναλήθειά τους, την ασχήμια τους ή τη σκληρότητά τους... Υπερασπίζω την ιδέα ότι η επιστήμη είναι κατά το πλείστον πιο ειλικρινής από τη θρησκεία.
Η επιστημονική λογική είναι κατά τον Dawkins ένα από τα καλύτερα αντιβιοτικά που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση των παθολογικών και ιογόνων μιμιδίων – θρησκευτικών, ιδεολογικών ή άλλου είδους.
ΟΙ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΙ ΙΟΙ
Δυστυχώς οι διαφημιστικές εταιρίες και εταιρίες marketing χρησιμοποιούν όλη τη γνώση της Μιμιδικής επιστήμης για να προωθήσουν τα προϊόντα τους, για να μολύνουν με άλλα λόγια τον αδαή και ανοχύρωτο νου μας με την επιθυμία της αγοράς! Όπως έχει επισημανθεί, «όποτε χρειάζεται ένα μήνυμα με ελάχιστα έξοδα και τη μέγιστη δυνατή επίδραση, τίποτα δε συναγωνίζεται έναν ιό». Μπορεί προσωπικά να φοβόμαστε και να μισούμε τους ιούς, αλλά η μελέτη τους και η εφαρμογή τους προσφέρει σημαντικά ωφελήματα και πλεονεκτήματα στο μάρκετινγκ, το οποίο κατασκευάζει συνειδητά ιούς για να μολύνουν τους εγκεφάλους μας και να ελαφρύνουν τις τσέπες μας…
Δυστυχώς δε διαθέτουμε χώρο για την περαιτέρω ανάλυση αυτού του θέματος.
ΑΝΤΙΒΙΩΤΙΚΑ ΚΑΙ ΤΕΙΧΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Οσάκις βρεθείς με το μέρος της πλειοψηφίας, είναι καιρός να σταματήσεις και να κάτσεις να στοχαστείς..
Mark Twain
Ποτέ μην ξεχνάς πως μόνον τα νεκρά ψάρια κολυμπούν μαζί με το ρεύμα...
Malcolm Muggeridge
Οι περισσότεροι άνθρωποι, η τρομακτικά μεγάλη πλειοψηφία, είναι σκλάβοι των μιμιδίων και η «Απελευθέρωση» μπορεί να οριστεί ως ένα σημείο σαν η απελευθέρωση από αυτή την αυτόματη μιμητική και εκτική υποδούλωσή μας στα πολιτιστικά μας μιμίδια. Ο νους του ανθρώπου επιζητά απεγνωσμένα τη μιμιδιοτροφή, ένα ψυχολογικό δεκανίκι που να «ερμηνεύει» τον κόσμο των άγνωστων και άναρχων ενεργειών γύρω του και να τον μεταπλάθει σε έναν κατανοητό κόσμο «τάξης» και «ασφάλειας».
Όπως είδαμε, ο Dwakins προτείνει σαν αντιβιοτικό, εναντίον της ιοβόλας δράσης των τοξικών μιμιδίων, την επιστημονική λογική. Από τη μεριά της η Susan Blackmore κάνει επί δυο δεκαετίες διαλογισμό Ζεν, αν και ισχυρίζεται ότι δεν είναι Βουδίστρια ή οπαδός καμιάς ιδιαίτερης θρησκείας ή ομάδας:
Δεν είμαι Βουδίστρια, δεν έχω υπογράψει καμία άποψη, δεν έχω ενωθεί με καμιά ομάδα ούτε έχω πάρει κανένα τυπικό όρκο. Δεν είμαι Βουδίστρια διότι φοβούμαι ότι τα μιμίδια του Βουδισμού μπορούν να είναι το ίδιο κακοήθη με αυτά οποιασδήποτε άλλης θρησκείας και επειδή απεχθάνομαι τα δόγματα. Το αναφέρω αυτό διότι τίποτα από όσα έχω γράψει δεν θα πρέπει να ληφθεί ότι φέρει την επικύρωση του Βουδισμού. Εκτιμώ πάντως πραγματικά τη Βουδιστική ενόραση, τις διδασκαλίες που έχει αυτός μεταδώσει και τις πρακτικές στις οποίες έχω ασκηθεί.
Μέσα από την διαλογιστική πάντως εμπειρία της δηλώνει ότι ο διαλογισμός αποτελεί κατά έναν παράξενο τρόπο μια διαδικασία περικοπής των μιμιδίων, απομάκρυνσης των εμπειρικών κλισέ που υποβαθμίζουν την αξία της ζωής μας.
Ο Dennet από τη μεριά του προτείνει την κατασκευή ενός μιμιδιο-ανοσολογικού συστήματος, τη δημιουργία δηλαδή νέων μιμιδίων ή αντιγόνων για την καταπολέμηση των τοξικών μιμιδίων. Το πρόβλημα είναι ότι η κατασκευή αυτών των μιμιδιακών αντισωμάτων είναι χρονοβόρα και πρέπει να προσαρμόζεται και να επαναλαμβάνεται, ανάλογα με τις μεταλλάξεις των ιογενών αυτών μιμιδίων.
Τα οφέλη του διαλογισμού της Blackmore μας επαναφέρουν το θέμα της υπέρβασης του εγώ ή της επαφής μας με αυτό που ήμασταν πριν το μυαλό μας αποικιστεί με μιμίδια, αντικαθιστώντας την αίσθηση της ατομικής ταυτότητας και διάκρισης με το αίσθημα της «ενότητας» με ολόκληρο τον κόσμο γύρω μας. Εδώ χωράει πολύ κουβέντα και φιλοσοφικός στοχασμός, αλλά και πάλι δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος για ανάπτυξη…
Ένα άλλο ισχυρό πάντως όπλο που διαθέτουμε, το ισχυρότερο ίσως όλων, είναι η όσο το δυνατόν διαρκής εγρήγορση και παρουσία μας στον κόσμο γύρω μας. Η «γυμνή» και απροϊδέαστη αυτή εγρήγορση αναγνωρίζει και αποκαλύπτει τα πράγματα όπως είναι, απέχοντας από κάθε προσκόλληση ή ταύτισή μας με αυτά.
Η λογική τώρα, παρόλο που είναι επίσης ένα μιμίδιο, είναι ένα χρήσιμο μιμίδιο, αν είναι γνωστό το πεδίο δράσης της και οι περιορισμοί της και δε την θεωρήσουμε σαν την ύστατη πραγματικότητα. Η λογική είναι το Πέπλο της Ίσιδας! Σκεπάζει, καλύπτει και αποκρύβει την πραγματικότητα, υποδυόμενη συνήθως το ρόλο της. Η βασική όμως χρήση της αποτελεί ένα ισχυρότατο και οξύτατο όπλο για την αντιμετώπιση εκατομμυρίων άλλων, αχρήστων και ανόητων μιμιδίων, πολύ υποδεέστερων αυτής. Είναι ένα συνειδητό «δόγμα» που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εναντίον των άλλων δογμάτων… Η ίδια δεν αποδεικνύει για τους ευφυείς στην πραγματικότητα τίποτα και είναι εντελώς ελλιπής και ανυπόληπτη! Οι μη ευφυείς είναι όμως λάτρες της και μπορούμε να το εκμεταλλευτούμε αυτό για να κτυπήσουμε και κατακεραυνώσουμε τα ανόητα μιμίδια που τους στοιχειώνουν και οι οποίοι δρώντες μέσω αυτών και κάτω από την επίδρασή τους κάνουν και τη δική μας ζωή δυσκολότερη…
Σε σχέση τώρα με τους «εγκεφαλικούς ιούς» του Διαδικτύου ας επισημάνουμε συνοπτικά ότι όποιο μήνυμα μας προτρέπει να το στείλουμε σε άλλους, χρησιμοποιεί έναν επιτακτικό τρόπο, προσπαθεί να μας εκφοβίσει, μας προσφέρει δωρεάν σεξ, χρήματα ή καλοτυχία ή επικαλείται τα αισθήματα οίκτου και γενναιοδωρίας μας, είναι λίαν επίφοβο να μην είναι αυτό που ισχυρίζεται, αλλά ένας διανοητικός ιός που επιζητεί να μας μολύνει.
Τελειώνοντας επισημαίνουμε ότι αν δε θέλετε να αντιμετωπίσετε με επίγνωση το μιμιδιακό φαινόμενο, αλλά απλά θρησκεύεστε και θέλετε να προφυλαχθείτε μόνον από τα αντίπαλα ή εχθρικά μιμίδια προς την πίστη σας, σας προτρέπουμε να διαβάσετε πολύ ιστορία για να αντλήσετε απ’ αυτήν μερικά περίτρανα παραδείγματα εκατοντάδων αποτρόπαιων, χυδαίων και σαδιστικών τρόπων «θρησκευτικής» εξόντωσης των αντιπάλων ξενιστών, μαζί με τα μιμίδιά τους! Ακόμα και να κάνετε λάθος τότε και να εξοντώσετε αθώους μαζί με τους «ένοχους», δεν υπάρχει πρόβλημα! Όπως έχει ειπωθεί ιστορικά: «Ο θεός θα αναγνωρίσει τους δικούς του!!!». Πιο ήπια μέτρα θα ήταν βέβαια να βάλετε τους μολυσμένους ξενιστές σε μια καραντίνα, απαγορεύοντάς τους την είσοδο στη χώρα σας ή στην ιδιαίτερη μονολιθική κοινωνία σας ή κοινότητά σας, διατηρώντας έτσι αμόλυντη την «ιερή» σας παράδοση. Από την άλλη μεριά, καλή είναι και η λογοκρισία, ο αφορισμός και το κάψιμο των αντιπάλων βιβλίων και τόσες πολλές άλλες καλές και όμορφες, όπως και «ενάρετες» τεχνικές μιμιδιακής κάθαρσης που έχει επινοήσει ανά τους αιώνες το μολυσμένο, «μιμιδιασμένο», ιοβόλο θρησκευτικό μυαλό!
Αν έχετε την ελάχιστη επίγνωση και διαύγεια νου ώστε να αρχίστε να μελετάτε τον ίδιο τον εαυτό σας, τότε θα καταλάβετε ότι το τοξικότερο μιμίδιο το μεταφέρετε εσείς οι ίδιοι πάνω σας και είναι το μιμίδιο της θρησκείας σας ή της ιδεολογίας σας, το δόγμα σας ή ακόμα το αντιδόγμα σας!
Είναι γεγονός ότι όλο το παραπάνω κείμενο για τους ιούς του νου, αποτελεί επίσης έναν ιό του νου, ο οποίος, αν και εμφορείται από καθαρά απελευθερωτικές προθέσεις και διαθέσεις, προσπαθεί εντούτοις να καταλάβει μια θέση στο μυαλό σας και να σας επιβληθεί…Από σας εξαρτάται να αποφασίσετε αν θα του το επιτρέψετε ή αν θα συνεχίσετε να παραμένετε, για λόγους «αρχής», μηχανικότητας, έξης ή πείσματος, διαρκώς μολυσμένοι με τα γνώριμα «δικά σας» μιμίδια και τη «δική σας» χρόνια νόσο…
Και για να παραφράσουμε τον Καζαντζάκη με το κάποιο είδος «καπνού» που καπνίζουμε όλοι μας: «όλοι οι εγκέφαλοι φέρουν ιούς του νου. Η αξία κάθε εγκεφάλου εξαρτάται μόνον από την ποιότητα των ιών που αυτός φέρει. Αλίμονο όμως στον εγκέφαλο που δεν φέρει ιούς!
Σημείωση:
Η ανθρώπινη γλώσσα, σαν ένα μιμητικά εξελιγμένο, ως επί το πλείστον ανθρώπινο, εργαλείο χρησιμεύει όχι μόνο για να μεταδίδει διάφορες έννοιες μεταξύ των ανθρώπων, αλλά και για να μετατρέπει διάφορες, απλά διατυπωμένες αφηρημένες ιδέες, σε άλλες ιδέες υψηλότερης αφαίρεσης. Μετά τη μόλυνσή μας με το μιμίδιο της γλώσσας, συνήθως στη διάρκεια της βρεφικής μας ηλικίας, μολυνόμαστε από μια ομάδα αφηρημένων μιμιδίων και ιδιαίτερα από μιμίδια αξιών. Ανάλογα τώρα με την εκπαίδευσή μας, την εμπειρία μας και το πολιτιστικό περιβάλλον μας (ιστορίες, μύθοι, τραγούδια, βιβλία κ.λπ.), δομούμε ένα ιστορικό μόλυνσης και αλληλεπίδρασης αυτών των μιμιδίων μέσα στο μυαλό μας. Τα μιμίδια αυτά μας προκαλούν αντίστοιχες συμπεριφορές, προφορικές ή πρακτικές. Επειδή όμως ο καθένας μας έχει τη δική του προσωπική ιστορία μιμιδιακής μόλυνσης και αλληλεπίδρασης, δημιουργούνται μοναδικά πρότυπα συμπεριφοράς, που αποτελούν ακριβώς την προσωπικότητά μας..
ΜΙΜΙΔΙΑΚΟΙ ΝΕΟΛΟΓΙΣΜΟΙ
Αυτο-τοξικό
Επικίνδυνο για τον εαυτό του. Τα πολύ αυτο-τοξικά μιμίδια συνήθως αυτο-περιορίζονται, διότι προπαγανδίζουν την καταστροφή του ξενιστή τους. Για παράδειγμα οποιαδήποτε στρατιωτικό δόγμα και οποιοδήποτε μιμίδιο προσωπικής θυσίας για να γίνεις «μάρτυρας», «ήρωας» ή διάφορα άλλα κουραφέξαλα.
Δόλωμα
Το μέρος ενός σύνθετου μιμιδίου που υπόσχεται ότι θα ωφελήσει τον ξενιστή του. Το δόλωμα συνήθως δικαιολογείται, αλλά δεν παροτρύνει ρητά, την αντιγραφή του μιμιδίου. Ονομάζεται επίσης συμμιμίδιο ανταμοιβής (στις περισσότερες θρησκείες είναι η λεγόμενη «Σωτηρία". Το αγκίστρι σε αυτή την περίπτωση είναι η προτροπή για τη διάδοση του μηνύματος. Άλλα συνηθισμένα συμμιμίδια δολώματα είναι η «Αιώνια Ευδαιμονία», η «Ασφάλεια» η «Ευημερία», η «Ελευθερία» κ.λ.π.
Ο «Χώρος Πίστης»
Εφόσον κάθε μολυσμένο άτομο μπορεί να μεταβιβάσει ένα πεπερασμένο μόνον αριθμό μιμιδίων, υπάρχει ένα όριο στο «χώρο πίστης». Τα μιμίδια εξελίσσονται ανταγωνιζόμενα για μια θέση σε αυτόν το «χώρο πίστης» των ατόμων και των κοινωνιών.
Λογοκρισία
Οποιαδήποτε προσπάθεια να εμποδιστεί η διάδοση ενός μιμιδίου με την εξάλειψη των φορέων του. Η λογοκρισία δεν μπορεί ποτέ να σκοτώσει πλήρως ένα δυσάρεστο μιμίδιο και στην πραγματικότητα μπορεί να προωθήσει το πιο ιογόνο μέρος του, σκοτώνοντας μόνον τις ηπιότερες μορφές του.
Συμμιμίδιο
Ένα μιμίδιο που έχει εξελιχθεί συμβιωτικά μαζί με άλλα μιμίδια για να σχηματίσουν μαζί ένα αμοιβαία επωφελές σύνθετο μιμίδιο
Δόγμα (cult)
Ένας κοινωνιό-τυπος (δες παρακάτω) ενός αυτο-τοξικού σύνθετου μιμιδίου, που αποτελείται από membots (δες παρακάτω) και memeoids (δες παρακάτω). Τα χαρακτηριστικά των cults περιλαμβάνουν την αυτο-απομόνωση της μολυσμένης ομάδας ή τουλάχιστον των νέων μελών, την πλύση εγκεφάλου μέσω επανειλημμένης έκθεσης, την αποθάρρυνση των γενετικών λειτουργιών (αγαμία, στείρωση ή απαξίωση της οικογένειας – όλα αυτά για χάρη της αντιγραφής ή προσηλυτισμού) και τη λατρεία του αρχηγού ("personality cult").
Αδρανές
Ένα κοιμισμένο ή αδρανές τώρα μιμίδιο για τους ανθρώπους. Για παράδειγμα τα Γνωστικά Ευαγγέλια ή κάποια αρχαία λατρεία, γνώση και τα ανάλογα. Τα μιμίδια αυτά μπορούν να παραμείνουν αδρανή για χιλιετηρίδες σε διάφορα κρυμμένα ή αμετάφραστα κείμενα, αναμένοντας την επανεργοποίησή τους, συνήθως με τη μόλυνση ενός αρχαιολόγου.
Εarworm (Ωτοσκώληξ)
Μια μελωδία που μολύνει γρήγορα έναν πληθυσμό, μια τραγουδιστική επιτυχία ("Don't Worry, Be Happy" κ.λ.π..).
Εξω-τοξικό
Ένα μιμίδιο που είναι τοξικό στους άλλους. Τα πολύ εξω-τοξικά μιμίδια προτρέπουν τους ξενιστές τους να εξολοθρεύσουν άλλα άτομα, ιδιαίτερα εκείνα που είναι φορείς αντίπαλων μιμιδίων (Ναζισμός. Ιερά Εξέταση κ.λ.π.).
Αγκίστρι (Hook)
Το μέρος του μιμιδίου που παροτρύνει την αντιγραφή του. Το αγκίστρι είναι συνήθως πιο αποτελεσματικό όταν δεν εκφράζεται ρητά, αλλά αποτελεί μια λογική ακολουθία του περιεχομένου του μιμιδίου.
Ξενιστής (Ηost)
Ένα άτομο που έχει μολυνθεί από ένα μιμίδιο.
Ιδεόσφαιρα
Το βασίλειο της μιμιδιακής εξέλιξης, όπως η βιόσφαιρα είναι το βασίλειο της βιολογικής εξέλιξης. Η υγεία μιας ιδεόσφαιρας μπορεί να μετρηθεί με τη μιμιδιακή της διασπορά.
Ανοσο-Κατευναστικό (Immuno-Depressant)
Οτιδήποτε τείνει να μειώσει τη μιμιδιακή ανοσία ενός ατόμου. Συνήθη ανοσο-κατευναστικά είναι το ταξίδι, ο αποπροσανατολισμός, η φυσική και συναισθηματική εξάντληση, η αβεβαιότητα και ανασφάλεια, το συναισθηματικό σοκ, η απώλεια του σπιτιού ή αγαπημένων προσώπων, ένα αναμενόμενο μελλοντικό σοκ, το πολιτιστικό σοκ, το στρες λόγω απομόνωση, διάφορες άγνωστες κοινωνικές καταστάσεις, ορισμένα ναρκωτικά, η μοναξιά, η αλλοτρίωση, η παράνοια, η επανειλημμένη έκθεση, ο σεβασμός των αρχών, η τάση φυγής από την πραγματικότητα και η ύπνωση. Οπαδοί διαφόρων δογμάτων προσπαθούν πολλές φορές να στρατολογήσουν νέα μέλη σε αερολιμένες και σε τερματικά λεωφορείων, όπου οι ταξιδιώτες είναι πιθανό να βρίσκονται υπό την επήρεια τέτοιων ανοσο-κατευναστικών.
Μόλυνση
1. Επιτυχής κωδικοποίηση ενός μιμιδίου στη μνήμη ενός ανθρώπου. Μια μιμιδιακή μόλυνση μπορεί να είναι είτε ενεργή είτε ανενεργή. Είναι ανενεργή, εάν ο ξενιστής δεν αισθάνεται την τάση να μεταβιβάσει το μιμίδιο σε άλλους ανθρώπους. Αντίθετα η ενεργή τώρα μόλυνση αναγκάζει τον ξενιστή να θέλει να μολύνει και άλλους. Φανατικά ενεργοί ξενιστές είναι συχνά οι membots και memeoids (δες παρακάτω). Ένα άτομο που εκτίθεται σε ένα μιμίδιο, αλλά που δεν το θυμάται (συνειδητά ή αλλιώς) δε θεωρείται μολυσμένο. Ένας ξενιστής πάντως μπορεί να μολυνθεί ασυνείδητα και να μεταβιβάσει επίσης ασυνείδητα ένα μιμίδιο. Πολλοί κοινωνικοί κανόνες μεταβιβάζονται με αυτόν τον τρόπο.)
2. Μερικοί μιμετιστές έχουν χρησιμοποιήσει τη μόλυνση σα συνώνυμο της πίστης, δηλ. ότι μόνον οι οπαδοί είναι μολυσμένοι, ενώ οι μη-οπαδοί δεν είναι. Η άποψη αυτή όμως αγνοεί το γεγονός ότι οι άνθρωποι μεταβιβάζουν συχνά μιμίδια που "δεν πιστεύουν." Τα τραγούδια, τα αστεία, και οι φαντασίες είναι μιμίδια που δεν στηρίζονται "στην πίστη" σα μια στρατηγική της μόλυνσης.
Η Στρατηγική της Μόλυνσης
Οποιαδήποτε μιμιδιακή στρατηγική που ενθαρρύνει τη μόλυνση ενός ξενιστή. Τα αστεία ενθαρρύνουν τη μόλυνση με το να είναι χιουμοριστικά, οι μελωδίες με το να προκαλούν διάφορες συγκινήσεις και τα σλόγκαν και τα συνθήματα με το να είναι λακωνικά και συνεχώς επαναλαμβανόμενα. Συνήθεις στρατηγικές μόλυνσης είναι "Ο Κακοποιός Εναντίον του Θύματος", "Ο Φόβος του Θανάτου", και "Η Αίσθηση της Κοινότητας". Σε ένα σύνθετο μιμίδιο, το δόλωμα του συμμιμιδίου αποτελεί ένα κεντρικό στοιχείο στη στρατηγική της μόλυνσης.
Membot
Μέμποτ είναι ένα άτομο του οποίου ολόκληρη ζωή είναι υποταγμένη στη διάδοση ενός μιμιδίου. Το άτομο αυτό ενεργεί ρομποτικά και σε οποιαδήποτε παρουσιαζόμενη ευκαιρία. (Μάρτυρες, του Ιεχωβά, Οπαδοί του Κρίσνα, Σαϊνεντολόγοι κ.λ.π..) Λόγω του εσωτερικού ανταγωνισμού, οι πιο ακραίοι membots τανέρχονται κυρίως στην κορυφή της ιεραρχίας της κοινότητά τους. Ένα αυτό-καταστροφικό membot είναι ένα memeoid.
Μιμιδιακή Αλλεργία
Μια μορφή αδιαλλαξίας που αναγκάζει ένα άτομο να αντιδράσει με έναν ασυνήθιστα ακραίο τρόπο όταν εκτίθεται σε έναν συγκεκριμένο μιμιδιο-ερέθισμα ή «μιμιδιο-αλλεργιογόνο». Τα εξω-τοξικά σύνθετα μιμίδια προκαλούν συνήθως επικίνδυνες μιμιδιο-αλλεργίες στους ξενιστές τους, χωρίς να είναι ανάγκη η παρουσία των πραγματικών μιμιδιο-αλλεργιογόνων. Συνήθεις μιμιδιο-αλλεργίες είναι η υστερική αντι-ομοφυλοφιλία, ο παρανοϊκός αντι-κομμουνισμός και η πορνοφοβία. Συνήθεις μορφές μιμιδιο-αλλεργικής αντίδρασης είναι η λογοκρισία, ο βανδαλισμός, η κατάχρηση φιλοπολεμικών εκφράσεων και η σωματική βία.
Σύνθετο Μιμίδιο (Meme-Complex)
Ένα σύνολο αμοιβαία βοηθούμενων μιμιδίων που έχουν αναπτύξει μαζί μια συμβιωτική σχέση. Για παράδειγμα, οι θρησκείες και τα πολιτικά δόγματα, οι τεχνοτροπίες, οι παραδόσεις και τα έθιμα, οι γλώσσες κ.λ.π., τα chain letters (που παροτρύνουν κάποιον να στείλει σε κάποιους μηνύματα, για να μπει και αυτός στη σειρά των ονομάτων και να έχει αργότερα κάποιο όφελος…) είναι σύνθετα μιμίδια. Ονομάζονται επίσης M-plex,. Τύποι μιμιδίων που βρίσκονται συνήθως σε ένα σύνθετο μιμίδιο είναι το δόλωμα, το αγκίστρι, η απειλή και το εμβόλιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου