Τό θαύμα τής πίστης

 Η πίστη σώζει... καρδιές - Τι έδειξε πολυετής έρευνα

Η πίστη σώζει. Αυτό δεν είναι ούτε υπερβολή ούτε φράση από κάποιο θρησκευτικό κήρυγμα ούτε και απλή προσδοκία ή ελπίδα. Αλλά κάτι παραπάνω. Μια πραγματικότητα που, όπως όλα δείχνουν, φαίνεται να επιβεβαιώνεται από την επιστήμη. Μια πρωτοποριακή έρευνα, μια από τις πρώτες στην Ελλάδα, με επίκεντρο το Σπήλι και τους κατοίκους του χωριού, αποκαλύπτει στοιχεία για τη δύναμη της πίστης, της θρησκευτικότητας και της πνευματικότητας, που δρα ως ασπίδα απέναντι στην αρτηριοσκλήρωση και τις νόσους που σχετίζονται με αυτήν.

Το εκπληκτικό αυτό συμπέρασμα προκύπτει από μια μακροχρόνια μελέτη ομάδας επιστημόνων κυρίως από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και άλλα ιδρύματα που βρέθηκαν μπροστά σε ένα ιατρικό παράδοξο. Εκείνο κατοίκων ενός χωριού, του Σπηλίου, που όπως οι περισσότεροι Κρητικοί, λόγω σύγχρονου τρόπου ζωής με τα υψηλά ποσοστά παχυσαρκίας, καπνίσματος, υπέρτασης κ.ά., βρίσκονται στην υψηλή ζώνη κινδύνου και όμως οι ανεβασμένοι δείχτες τους δε συνοδεύονται από την εκδήλωση καρδιαγγειακών νόσων!

Από το 1988

Με την ιατρική αυτή σπαζοκεφαλιά αναμετρήθηκε η ομάδα των ειδικών που, όπως μας εξήγησε ο καθηγητής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης και εκ των ερευνητών της μελέτης κ. Χρήστος Λιονής, άρχισε να ασχολείται με το θέμα από το 1988. Καταλήγοντας στο απρόσμενο συμπέρασμα ότι δεν είναι τυχαίο που η Κρήτη είναι γεμάτη από ναούς και ξωκκλήσια. Ούτε ότι οι κάτοικοι του νησιού πιστεύουν πως μπορούν να στηριχθούν σε μια δύσκολη στιγμή σε μια υπερφυσική παρουσία και δύναμη για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματά τους και να νιώσουν προστατευμένοι και άρα πιο αισιόδοξοι. Γιατί φαίνεται ότι γνωρίζουν κάτι παραπάνω, υποσυνείδητα, για το πόσο μεγάλη σημασία έχει η πίστη στη ζωή μας.

Οι γυναίκες

Πνευματικά και βιολογικά. Και το ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι οι Κρητικοί δεν έχουν άδικα αναπτύξει αυτή τη σχέση εξάρτησης με τις γυναίκες τους, δίνοντάς τους από τη μινωική εποχή ένα ρόλο που ξεπερνάει τα κλασικά όρια της ανδροκρατίας. Καθότι, αν και δεν έχει ακόμα αποδειχτεί, φαίνεται ότι και ο παράγοντας αυτός συμβάλλει στην καλή υγεία και στην αποφυγή καρδιοπαθειών! Ο γρίφος έμοιαζε προκλητικός και έτσι, μαζί με συναδέλφους τους από τη Σουηδία, οι επιστήμονες του Πανεπιστημίου Κρήτης εξέτασαν τον πληθυσμό της μελέτης τους, με βάση τα πιστοποιητικά θανάτου και άλλα ιατρικά στοιχεία, διαπιστώνοντας ότι ο αριθμός των ασθενών από νοσήματα του κυκλοφορικού ήταν λιγότεροι από εκείνους που θα ανέμενε κανείς. Από τη στιγμή που δεν μπορούσε να διακριβωθεί η ύπαρξη μιας γενετικής αιτίας, οι επιστήμονες άρχισαν να ψάχνουν τους εξωγενείς παράγοντες που θα μπορούσαν να έχουν καταλυτικό ρόλο σε αυτή την ιατρική διαπίστωση. Ενδεχομένως, την ποιότητα του νερού ή τη χρήση βοτάνων της κρητικής γης. Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα της εξερεύνησης των μονοπατιών της πνευματικότητας και της θρησκευτικότητας που έχει δυναμικό ρόλο στη ζωή των Κρητικών.

Ο μίτος

Γνωρίζοντας ήδη τις σημαντικές μελέτες του καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Αντώνη Καφάτου για τις ευεργετικές συνέπειες της νηστείας και των διατροφικών συνηθειών που επικεντρώνονται σε ωφέλιμα για τον οργανισμό και χαμηλά σε λιπαρά φαγητά τις ημέρες της Σαρακοστής, η ομάδα άρχισε να ξεδιπλώνει το κουβάρι μελετώντας τις συνήθειες του πληθυσμού του Σπηλίου με ερωτηματολόγια και εξετάζοντας πιθανούς συντελεστές (προσδιοριστές) της αρτηριοσκλήρωσης. Όπως μας εξήγησε ο κ. Λιονής, αυτοί περιελάμβαναν τη διερεύνηση σακχαρώδους διαβήτη και υπέρτασης, τον προσδιορισμό της κορτιζόνης στο αίμα και την εκτίμηση του λεγόμενου πάχους μέσου χιτώνα της καρωτίδας. Κάνοντας διασταυρώσεις με το ιστορικό των κατοίκων της περιοχής, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι τα άτομα με ισχυρή θρησκευτικότητα και πνευματικότητα είχαν λιγότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν έμμεσους δείκτες αρτηριοσκλήρωσης ή νοσημάτων που έχουν σχέση με αυτήν!

Η επιστημονική ομάδα

Η διαδικασία της μελέτης, στην οποία συμμετείχαν ο κ. Χρήστος Λιονής, ο κ. Δημήτριος Ανυφαντάκης και ο κ. Εμμανουήλ Κ. Συμβουλάκης από την Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο κ. Δημοσθένης Β. Παναγιωτάκος από το Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών, ο κ. Δημήτριος Τσέτης από το Τμήμα Ακτινολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο κ. Ηλίας Καστανάς από Εργαστήριο Πειραματικής Ενδοκρινολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, η Βρετανίδα ψυχολόγος κ. Σου Σέα και η κ. Μαρία Βενιχάκη από το Τμήμα Κλινικής Χημείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ήταν αρκετά περίπλοκη και συστηματική σε βάθος χρόνου.

Η κλίμακα Αντονόφκσι και η πνευματικότητα

Η πηγή έμπνευσης της διερεύνησης της επίδρασης της θρησκευτικότητας και της πνευματικότητας στην υγεία ήταν η διαφορετική προσέγγιση στην ιατρική από έναν Ισραηλινό επιστήμονα που προκάλεσε το ενδιαφέρον του κ. Χρήστου Λιονή. Ο Άαρον Αντονόφκσι υποστήριζε ότι η ιατρική κοιτάζει μόνο τους αρνητικούς παράγοντες και δε βλέπει ανάστροφα το όλο θέμα εστιάζοντας σε όσους ανθρώπους, αν και βρίσκονται στη ζώνη υψηλού κινδύνου, έχουν καλύτερη υγεία. Η θεωρία του γνωστή ως «salutogenesis», από το λατινικό salute που σημαίνει υγεία και το ελληνικό «γένεσις», ρίχνει το βάρος στη γένεση της υγείας και όχι στη γένεση της ασθένειας.

Η επίδραση που άσκησε ο Αντονόφκσι ήταν πολύ έντονη και ειδικά μετά τη δημιουργία μιας κλίμακας που ονομάστηκε κλίμακα «συνοχής», η οποία έχει σαν σημείο αναφοράς την πεποίθηση πολλών ανθρώπων ότι όλα είναι διαχειρίσιμα και αντιμετωπίσιμα. Σύμφωνα με τη διαβάθμιση της κλίμακας, όσο πιο ψηλός είναι ο αριθμητικός δείκτης τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα για το υποκείμενο της έρευνας να αναπτύξει μια νόσο. Ο κ. Λιονής γνώρισε τη θεωρία, εντυπωσιάστηκε από αυτήν και άρχισε να τη μελετάει διακρίνοντας δυο πράγματα. Ότι οι Κρητικοί έχουν ισχυρή την πεποίθηση πως η πίστη μπορεί να τους βοηθήσει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων τους και κατά δεύτερον διέκρινε τον ισχυρό ρόλο που παίζει ο παράγοντας «γυναίκα» στη ζωή των κατοίκων του νησιού, ήδη από τη μινωική εποχή, ως πηγή έμπνευσης και δύναμης για τον άντρα που μπορεί να λύσει προβλήματα με το θετικό της μυαλό.

«Γιατί λοιπόν να μην το ψάξουμε;», ήταν ο μάλλον αυτονόητος πειρασμός που γέννησε την αρχή της έρευνας στο Σπήλι. Αρχικά το 1988, με τη μελέτη SPILI I, και στη συνέχεια με το SPILI ΙΙ και ΙΙΙ, που δημοσιεύτηκε αυτές τις ημέρες στην ιατρική επιθεώρηση «Hormones». Χρησιμοποιώντας την κλίμακα συνοχής του Αντονόφκσι, σε συνδυασμό με την κλίμακα θρησκευτικότητας και πνευματικότητας που είχε διαμορφωθεί στο εξωτερικό και προσαρμοστεί στην Ελλάδα, και βεβαίως συσχετίσεις με το ιατρικό ιστορικό των ανθρώπων που μετείχαν στην έρευνα, ξεκίνησε η μελέτη μέσα από ειδικά ερωτηματολόγια και προχώρησε στην εξέταση των δεικτών στο αίμα και στα αγγεία. Η παρακολούθηση του πληθυσμού στο Σπήλι για δυο δεκαετίες ανέδειξε τη στενή σχέση των θρησκευτικών πεποιθήσεων και της ελπίδας στη βοήθεια μιας πνευματικής δύναμης όχι μόνο με την καταπολέμηση του στρες αλλά και την προφύλαξη από ασθένειες-μάστιγες της εποχής. Και το κυριότερο, από πληθυσμούς που θα είχαν κάθε ιατρικό λόγο να αναπτύξουν μια καρδιοαγγειακή νόσο λόγω του ακολουθούμενου τρόπου ζωής.

Αναζητώντας τις απαντήσεις

Το αυτονόητο βέβαια ερώτημα είναι «γιατί» παρατηρείται αυτό το «θαύμα της πίστης». Η απάντηση βρίσκεται σε υποθετικό επίπεδο, καθότι η έρευνα στο Σπήλι δεν έχει προχωρήσει τόσο βαθιά, ώστε να φτάσει στο κυτταρικό επίπεδο. Όλα όμως καταδεικνύουν μια άμεση σχέση του μυαλού με το σώμα και κυρίως την καρδιά. Σύμφωνα με τον κ. Λιονή, η αισιοδοξία των ανθρώπων ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν οποιοδήποτε κακό μπορεί να τους συμβεί με τη βοήθεια της πνευματικής δύναμης φαίνεται ότι μπορεί να μειώσει το στρες μέσω ενός συστήματος που ελέγχεται από τον εγκέφαλο και καταλήγει στα επινεφρίδια, μειώνοντας τη φλεγμονή που προκαλείται από την υπερέκκριση κορτιζόνης και κατεχολαμινών. Η έρευνα βεβαίως συνεχίζεται και αυτή τη στιγμή γίνεται προσπάθεια να συσχετιστούν τα συμπεράσματα με αντίστοιχες ερευνητικές προσπάθειες, κυρίως Νορβηγών επιστημόνων, που έχουν επίσης διακρίνει μια στενή σχέση μεταξύ της θρησκευτικότητας και της αρτηριακής υπέρτασης.

Του Σταύρου Μουντουφάρη

ΕΔΩ