ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΗ ΛΟΓΙΚΗ

Νεκρολογία η οποία δημοσιεύθηκε στους Times του Λονδίνου.
"Σήμερα πενθούμε τον θάνατο μιας αγαπημένης παλιάς φίλης, τής Κοινής Λογικής, η οποία μας συντρόφευε για πολλά χρόνια.
Κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα την ηλικία της αφού το μητρώο γέννησής της έχει χαθεί εδώ και πολύ καιρό σε γραφειοκρατικές διατυπώσεις.
Θα την θυμόμαστε ως κάποια που μας δίδαξε πολύτιμα μαθήματα όπως :
- Έχε την κοινή λογική να προστατεύεσαι.
- Το πρωινό πουλί πιάνει το σκουλήκι.
- Μαγείρεψε πριν πεινάσεις.
- Η ζωή δεν είναι πάντα δίκαιη, και...
- Ίσως ήταν δικό μου το φταίξιμο.
Η Κοινή Λογική έζησε σύμφωνα με απλές, συνετές οικονομικές πολιτικές, όπως:
- Μην ξοδεύετε περισσότερα απ' αυτά που κερδίζετε,
και...αξιόπιστες στρατηγικές, όπως:
- Υπεύθυνοι είναι οι ενήλικες και όχι τα παιδιά.
Η υγεία της άρχισε να επιδεινώνεται ραγδαία όταν τέθηκαν σε ισχύ καλοπροαίρετοι αλλά αυταρχικοί κανονισμοί.
Αναφορές για ένα 6χρονο αγόρι που κατηγορήθηκε για σεξουαλική παρενόχληση επειδή φίλησε μια συμμαθήτριά του στο νηπιαγωγείο, για εφήβους που αποβλήθηκαν από το σχολείο επειδή χρησιμοποίησαν στοματικό διάλυμα μετά το γεύμα και για έναν δάσκαλο που απολύθηκε επειδή επέπληξε έναν απείθαρχο μαθητή, απλώς επιδείνωσαν την κατάστασή της.
Η Κοινή Λογική έχασε έδαφος όταν γονείς επιτέθηκαν σε δασκάλους επειδή έκαναν την δουλειά την οποία οι ίδιοι δεν είχαν καταφέρει να κάνουν αναφορικά με την πειθάρχηση των ανυπάκουων και κακομαθημένων παιδιών τους.
Η υγεία της επιδεινώθηκε ακόμη περισσότερο όταν τα σχολεία υποχρεώθηκαν να παίρνουν την γονική συναίνεση για να βάλουν αντηλιακό ή να δώσουν μια ασπιρίνη σ' έναν μαθητή, αλλά δεν μπορούσαν να ενημερώσουν τους γονείς όταν μια μαθήτρια έμενε έγκυος και ήθελε να κάνει έκτρωση.
Η Κοινή Λογική έχασε την θέληση για ζωή όταν οι εκκλησίες έγιναν επιχειρήσεις και οι εγκληματίες τύγχαναν καλύτερης μεταχείρισης από τα θύματά τους.
Η Κοινή Λογική δεν κατάφερε να ξεπεράσει το γεγονός ότι, όχι μόνο δεν μπορούσες να υπερασπιστείς τον εαυτό σου από έναν διαρρήκτη μέσα στο ίδιο σου το σπίτι, αλλά ο διαρρήκτης μπορούσε και να σε μηνύσει για βιαιοπραγία.
Η Κοινή Λογική παραιτήθηκε τελικά από κάθε θέληση για ζωή όταν μια γυναίκα που τάχα δεν κατάλαβε ότι ένα αχνιστό φλιτζάνι καφέ ήταν ζεστό, έχυσε λίγο στην ποδιά της κι' ανταμείφθηκε άμεσα μ' έναν τεράστιο διακανονισμό.
Πριν από τον θάνατο τής Κοινής Λογικής είχε προηγηθεί ο θάνατος των γονιών της, τής Αλήθειας και τής Εμπιστοσύνης,
της συζύγου Σύνεσης και των παιδιών της Ευθύνης και Λογικής.
Έχουν επιζήσει τα 4 ετεροθαλή αδέλφια της:
- Ξέρω τα Δικαιώματά μου
- Το Θέλω τώρα
- Κάποιος άλλος φταίει
- Είμαι θύμα
Στην κηδεία της δεν παρευρέθησαν πολλοί, καθώς ελάχιστοι συνειδητοποίησαν ότι απεβίωσε.

Ο Θαλής, το πηγάδι και η κοινή λογική 

H σύγχρονη επιστήμη έχει μια σχέση αντιπαλότητας με την κοινή λογική, τη θεωρεί ανεξέταστη, μη ορθολογική, και γι’ αυτό μια κατώτερη μορφή γνώσης. Ο Αϊνστάιν εξέφρασε χαρακτηριστικά αυτή τη στάση: «Η κοινή λογική είναι μια συλλογή προκαταλήψεων που αποκτά κανείς μέχρι τα δεκαοχτώ του». Ο μεγάλος επιστήμονας, βέβαια, παρακάμπτει κάτι ουσιώδες: ότι ακόμη κι ο ευφυέστερος των ανθρώπων δεν μπορεί ποτέ να απαλλαγεί πλήρως από τις «προκαταλήψεις» του – ούτε μετά τα δεκαοχτώ του! Οι πολιτικές πεποιθήσεις του Αϊνστάιν, λ. χ., ή οι μάλλον εκκεντρικές συμπεριφορές του ως συζύγου, δεν ήταν το ίδιο ορθολογικά; θεμελιωμένες όπως οι επιστημονικές θεωρίες του!

Η συμπεριφορά μας ως κοινωνικά όντα ερείδεται αναπόδραστα, κατά μη εξαλείψιμο τρόπο, στην κοινή λογική – σε άτυπους κανόνες συμπεριφοράς που ρυθμίζουν την ανθρώπινη συνύπαρξη. Θέλουμε δεν θέλουμε μετέχουμε της κοινής λογικής. Πρώτα μαθαίνουμε να μιλάμε και μετά αναλύουμε τη γλώσσα μας. Πρώτα αποκτούμε εμπειρική εξοικείωση με τον κόσμο και μετά τον υπάγουμε στην αναλυτική σκέψη μας.

Από τότε που οι οικονομολόγοι πήραν στα σοβαρά τους θεσμούς εντός των οποίων αναπτύσσεται η οικονομική δραστηριότητα, άρχισαν να αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητα των άτυπων κανόνων συμπεριφοράς που τη διαπερνούν – λ. χ. τους τύπους εμπιστοσύνης που επιδεικνύουν οι άνθρωποι στις συναλλαγές τους. Διαπιστώνουμε την αξία της κοινής λογικής όταν αυτή θραύεται – όταν η επιταγή μένει ακάλυπτη, η υπόσχεση δεν υλοποιείται, ο δάσκαλος προπηλακίζεται, η βιβλιοθήκη πυρπολείται.

Η κοινή λογική δεν είναι μόνο άτυποι κανόνες συμπεριφοράς, είναι και ενεργητική μετοχή στην κοινή εμπειρική πραγματικότητα. Ο Πλάτων αναφέρει την περίπτωση του αμόρφωτου κοριτσιού από τη Θράκη, το οποίο ξέσπασε στα γέλια όταν είδε τον αστρονόμο Θαλή να πέφτει στο πηγάδι ενώ παρακολουθούσε τα ουράνια σώματα. «Ηταν τόσο πρόθυμος να μάθει τι υπήρχε στον ουρανό», αναφώνησε η κοπέλα, «που του διέφυγε τι υπήρχε στα πόδια του». Η κοινή λογική εδώ έχει να κάνει με την κοινώς αναγνωρίσιμη εμπειρική πραγματικότητα, την οποία τείνει να αποστρέφεται η αφηρημένη σκέψη. Ο μορφωμένος Θαλής, απορροφημένος στην αστρονομική του παρατήρηση, αγνόησε το πηγάδι, στο οποίο κανείς λογικός άνθρωπος, όσο αμόρφωτος κι αν είναι, δεν θα ‘θελε να πέσει!

Το δίδαγμα από την ιστορία αυτή το αναδεικνύει υπέροχα η Χάνα Αρεντ: η αφηρημένη σκέψη, ιδιαίτερα όταν καθίσταται ιδεοληπτική, συχνά αποκόπτεται από την κοντινή κοινή εμπειρία, προκειμένου να επιτρέψει στο μακρινό «όλον», το «πραγματικό», το «αληθινό», να εμφανιστεί. Ο, τι είναι εμπειρικά πλησίον απομακρύνεται, ό, τι είναι θεωρητικά απόμακρο εμφανίζεται. Σε αυτό, νομίζω, συνίσταται η πολιτική σημασία της κοινής λογικής και της ανάγκης για την υπεράσπισή της στην Ελλάδα, σήμερα.

Τι νόημα έχει να μιλάμε για «πράσινη ανάπτυξη» όταν δεν μπορούμε να διαχειριστούμε ούτε τα σκουπίδια; Πόσο πιστευτοί υπερασπιστές της «αξιοκρατίας» είναι οι αρχηγοί των δύο μεγάλων κομμάτων, όταν το κύριο προσόν για την ανάδειξη στο ηγετικό αξίωμά τους ήταν το επώνυμό τους. Πώς θα αποκτήσουμε σύγχρονη δημόσια διοίκηση όσο αυτή διοικείται από κομματανθρώπους; Πώς θα χτίσουμε εύρωστη οικονομία όταν ασυλλόγιστα συσσωρεύουμε δημόσιο χρέος; Πώς θα δημιουργήσουμε καλά πανεπιστήμια όταν αυτά καταλαμβάνονται με την παραμικρή αφορμή;

Αυτή είναι η αξία της κοινής λογικής: μας καλεί να μην αγνοούμε την εμπειρική πραγματικότητα, να μην εγκλωβιζόμαστε σε αυτο-εξυπηρετικές ιδεοληψίες, καταπραϋντικούς μύθους, ψυχολογικές θωρακίσεις και ψευδαισθησιογόνες ουτοπίες – να μην παραμυθιαζόμαστε. Οποιος δεν θέλει να πέσει στο πηγάδι, καλείται να κάνει αυτό που συμβούλευε ο Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν: «Κοίτα, μη σκέφτεσαι». Κοίτα το χάλι μιας χώρας που φλερτάρει με την οικονομική χρεοκοπία, κοίτα την παρακμή των θεσμών, κοίτα την παραλυσία του κράτους, κοίτα τη θλιβερή ποιότητα του πολιτικού προσωπικού, κοίτα την αναξιοπρέπεια που έχει διεισδύσει στη ζωή σου... Κοίτα, άκου, μυρίσου, άγγιξε.

Οχι, δεν προκύπτουν συνταγές πολιτικής συμπεριφοράς από την κοινή λογική. Εχει δίκιο ο Γιώργος Παγουλάτος («Κ», 5/4/2009) να μας θυμίζει την ύπαρξη διαφορετικών ερμηνειών για τα πολιτικά προβλήματα. Το «διά ταύτα» δεν προκύπτει αυτομάτως σε μια υγιή δημοκρατία. Αυτός όμως είναι ένας αφηρημένος συλλογισμός. Οποιος συντονίζεται με την εμπειρική πραγματικότητα γύρω του γνωρίζει ότι, στην Ελλάδα, σήμερα, το μείζον δεν είναι, π. χ., η σχέση κράτους – αγοράς, ο κύριος άξονας της πολιτικής διαμάχης στις προηγμένες δημοκρατίες, αλλά κάτι πολύ πιο θεμελιώδες: να απαλλαγούμε από την αθλιότητα στην οποία έχουμε περιέλθει – τόσο απλά. Οταν ασυλλόγιστα έχεις πέσει στο πηγάδι, μπορείς φυσικά να κοιτάς χαζοχαρούμενα τα άστρα, αλλά, αν διαθέτεις κοινό νου, μάλλον θέλεις να βγεις.

* Ο κ. Χ. Κ. Τσούκας είναι καθηγητής στο ALBA και στο University of Warwick.

πηγή