Κάτι μεγάλο συμβαίνει αυτή τη στιγμή στον κόσμο, και ελάχιστοι το συνειδητοποιούν. Μια αλλαγή που δεν προβάλλεται στις οθόνες, δεν συζητείται σε κοινοβούλια, δεν προκαλεί διαδηλώσεις ούτε πολιτικά πάθη. Μια αλλαγή που, ωστόσο, θα επηρεάσει τη ζωή κάθε ανθρώπου στον πλανήτη. Ονομάζεται ψηφιακή ταυτότητα. Digital ID. Και πίσω από αυτόν τον τεχνικό, φαινομενικά αθώο όρο, κρύβεται μια κοσμογονική μεταβολή: η μετατροπή της ανθρώπινης ύπαρξης σε ψηφιακή εγγραφή που μπορεί να ελεγχθεί, να ανασταλεί, να τροποποιηθεί ή να διαγραφεί με το πάτημα ενός κουμπιού.
Η Μεγάλη Βρετανία ανακοίνωσε ήδη ότι έως το τέλος της τρέχουσας κοινοβουλευτικής περιόδου, η νέα ψηφιακή ταυτότητα θα καταστεί υποχρεωτική για όσους θέλουν να εργαστούν. Η φράση, όμως, «δε θα μπορείς να εργαστείς χωρίς ψηφιακή ταυτότητα» σηματοδοτεί κάτι βαθύτερο: τη σύνδεση του δικαιώματος στην εργασία με την ψηφιακή υπακοή.
Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, είκοσι πέντε πολιτείες έχουν ήδη υιοθετήσει προγράμματα ψηφιακής άδειας οδήγησης. Στην Ευρώπη, το 2023 εγκρίθηκε ο κανονισμός EIDAS 2.0, ο οποίος υποχρεώνει όλα τα κράτη-μέλη να διαθέτουν εθνικό ψηφιακό πορτοφόλι ταυτότητας έως το 2026. Η Κίνα λάνσαρε φέτος την κρατική εφαρμογή ταυτότητας, ενσωματωμένη στο σύστημα κοινωνικής πίστωσης που αξιολογεί τη «συμπεριφορά» των πολιτών. Η Νότια Κορέα, η Σιγκαπούρη, η Νιγηρία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα — όλες βρίσκονται ήδη ένα βήμα πιο μπροστά.
Πίσω από αυτή τη σύμπτωση προθέσεων βρίσκεται ένα κοινό πλαίσιο. Ο ΟΗΕ έχει θέσει ως στόχο της Ατζέντας 2030 την «παροχή νομικής ταυτότητας σε όλους τους ανθρώπους». Χρηματοδότες του προγράμματος είναι η Παγκόσμια Τράπεζα και το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Σύμφωνα με τη World Bank ID4D Initiative, περισσότερες από 100 χώρες έχουν ήδη υιοθετήσει ή αναπτύσσουν συστήματα ψηφιακής ταυτότητας. Στα χαρτιά, η υπόσχεση είναι δελεαστική: λιγότερη απάτη, μεγαλύτερη ασφάλεια, ευκολία στις συναλλαγές, κοινωνική ένταξη για το ένα δισεκατομμύριο ανθρώπων που ζουν χωρίς επίσημα έγγραφα.
Στην πράξη, όμως, σημαίνει ότι η ίδια η ύπαρξη ενός πολίτη εξαρτάται από ένα ψηφιακό κλειδί, διαχειριζόμενο από κάποιον άλλον.
Τι είναι, λοιπόν, αυτή η ψηφιακή ταυτότητα; Όχι απλώς μια φωτογραφία της άδειας οδήγησης στο κινητό σου. Είναι ένα λογισμικό αναγνώρισης της ύπαρξης. Μια εφαρμογή που περιλαμβάνει όλα τα προσωπικά σου δεδομένα: όνομα, ημερομηνία γέννησης, ΑΦΜ, στοιχεία υγείας, βιομετρικά, τραπεζικούς λογαριασμούς. Επαληθεύεται από μια «αξιόπιστη αρχή» — το κράτος ή μια ιδιωτική εταιρεία — και υπόσχεται απόλυτη ασφάλεια μέσω κρυπτογράφησης και αναγνώρισης προσώπου. Θεωρητικά, όλα φαίνονται απλά και αποτελεσματικά. Στην πράξη, όμως, αυτή η συγκέντρωση δεδομένων μετατρέπει τον πολίτη σε ψηφιακό προφίλ που μπορεί να κλειδωθεί ή να διαγραφεί ανά πάσα στιγμή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη κάνει το αποφασιστικό βήμα. Ο κανονισμός EIDAS 2.0 ορίζει ότι κάθε κράτος-μέλος πρέπει έως το 2026 να διαθέτει ένα «εθνικό ψηφιακό πορτοφόλι ταυτότητας». Μέσα από αυτή την εφαρμογή, ο πολίτης θα μπορεί να συνδέεται στην τράπεζά του, να πληρώνει φόρους, να υπογράφει έγγραφα, να ψηφίζει, να ταξιδεύει, να αγοράζει. Με άλλα λόγια, όλες οι λειτουργίες της ζωής θα συνδέονται με ένα μοναδικό ψηφιακό αναγνωριστικό. Στην Ελλάδα, η μετάβαση έχει ήδη ξεκινήσει με το gov.gr Wallet και τη διασύνδεση του Μητρώου Πολιτών. Οι νέες ταυτότητες, αν και παρουσιάζονται ως τεχνική αναβάθμιση, ανοίγουν τον δρόμο για την πλήρη ενοποίηση όλων των προσωπικών δεδομένων σε ένα ψηφιακό προφίλ.
Η Amazon, η Uber, η Apple και δεκάδες άλλες εταιρείες συμμετέχουν σε πιλοτικά προγράμματα ταυτοποίησης πελατών μέσω ψηφιακών ID. Στην πράξη, η ψηφιακή ταυτότητα μπορεί να μετατραπεί σε ένα «υπερ-cookie» που παρακολουθεί κάθε πτυχή της ζωής σου: τις αγορές, τις προτιμήσεις, τις διαδρομές, τις οικονομικές σου κινήσεις. Οι πληροφορίες αυτές, συνδυασμένες με τεχνητή νοημοσύνη, οδηγούν στη λεγόμενη δυναμική τιμολόγηση: διαφορετική τιμή για κάθε πελάτη, ανάλογα με το προφίλ του.
Στο τέλος, όλη σου η ύπαρξη εξαρτάται από ένα αναγνωριστικό κωδικό. Αν κάποια κυβέρνηση, εταιρεία ή αλγόριθμος αποφασίσει ότι ανήκεις στη «λάθος πλευρά», απλώς κλείνει την πρόσβαση σε όλα: στις πληρωμές, στα ταξίδια, στην εργασία. Χωρίς καμία δικαστική διαδικασία. Χωρίς έλεγχο. Χωρίς λογοδοσία.
